XÂY DỰNG VÀ PHÁT TRIỂN VĂN HÓA, CON NGƯỜI VIỆT NAM

ĐÁP ỨNG YÊU CẦU PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG ĐẤT NƯỚC*

I- MỘT SỐ VẤN ĐỀ CHUNG

1- Tình hình triển khai thực hiện Nghị quyết Trung ương 5 khóa VIII và quá trình tổng kết 15 năm thực hiện Nghị quyết Trung ương 5 khóa VIII về văn hóa.

1.1. Tình hình triển khai thực hiện Nghị quyết Trung ương 5 khóa VIII

Nghị quyết Trung ương 5 khóa VIII ra đời là sự kế thừa và phát triển đường lối, quan điểm văn hóa của Đảng, được thể hiện trong Đề cương văn hóa Việt Nam năm 1943 do Tổng Bí thư Trường Chinh soạn thảo. Đề cương ra đời trong cao trào vận động để tiến tới tổng khởi nghĩa tháng 8/1945 đã góp phần chuẩn bị về mặt tư tưởng, văn hóa cho toàn dân tộc vùng dậy đập tan xiềng xích nô lệ, đưa đất nước tiến vào kỷ nguyên độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội. Sau đó là phong trào văn hóa cứu quốc sôi động, hào hùng để chuẩn bị tiến tới tổng khởi nghĩa. Đề cương được đông đảo nhân dân, đặc biệt là đội ngũ trí thức, những người yêu nước đón nhận, hoan ngênh, hưởng ứng. Đề cương đã nêu bật 3 tính chất cơ bản của văn hóa Việt Nam là dân tộc, khoa học, đại chúng. Đề cương ra đời đã đáp ứng được khát vọng độc lập của một dân tộc, trước hết là độc lập về văn hóa- đây là căn cước để phân biệt người của dân tộc này với dân tộc khác.

Đề cương văn hóa Việt Nam năm 1943được bổ sung, phát triển trong Cương lĩnh và các nghị quyết của Đảng từ Đại hội III đến Đại hội VIII, các nghị quyết chuyên đề về văn hóa của Ban Chấp hành Trung ương trong mỗi nhiệm kỳ Đại hội. Nghị quyết nêu bật tư tưởng Hồ Chí Minh về văn hóa, nhất là luận điểm nổi tiếng “Văn hóa phải soi đường cho quốc dân đi”. Nghị quyết ra đời trong bối cảnh Đảng ta chủ động đổi mới tư duy, thoát dần tư duy giáo điều, bao cấp, lãnh đạo toàn dân thực hiện công cuộc đổi mới toàn diện đất nước, trong đó có văn hóa; thể hiện bước chuyển quan trọng về tư duy lý luận, năng lực đúc kết thực tiễn những năm đầu đổi mới. Nghị quyết có tầm nhìn sâu rộng, chứa đựng nhiều giá trị tư tưởng, nhân văn và khoa học. Các quan điểm nêu trong Nghị quyết thực sự đổi mới, có giá trị chỉ đạo cao trong thực tiễn, được nhân dân đón đợi và đồng tình thực hiện. Nghị quyết đề ra mục tiêu, phương hướng, nhiệm vụ nhằm kế thừa, phát triển di sản quý báu của văn hóa dân tộc, tích cực mở rộng giao lưu, hợp tác văn hóa với các nước, tiếp thu tinh hoa văn hóa nhân loại; góp phần hình thành hệ giá trị chuẩn mực của văn hóa, con người Việt Nam; đấu tranh ngăn chặn, đẩy lùi sản phẩm lai căng, độc hại, sự xuống cấp về đạo đức, lối sống.

Trong những năm đầu triển khai thực hiện Nghị quyết, các cấp ủy Đảng, chính quyền, đoàn thể chính trị, xã hội đã tiến hành nghiêm túc việc học tập, quán triệt Nghị quyết; coi trọng công tác tuyên truyền; xây dựng chương trình hành động thực hiện Nghị quyết, tạo khí thế sôi nổi. Nội dung xây dựng, phát triển nền văn hóa được đưa vào và nhấn mạnh trong chương trình công tác của cấp ủy, chính quyền, đoàn thể các cấp; được kiểm điểm hằng năm, từng nhiệm kỳ Đại hội Đảng.

Trong 15 năm qua, Trung ương đã sơ kết 5 năm thực hiện Nghị quyết Trung ương 5 khóa VIII. Hội nghị Trung ương 10 khóa IX ban hành Kết luận tiếp tục thực hiện Nghị quyết Trung ương 5. Ban Bí thư khóa IX ban hành Chỉ thị số 42- CT/TW về nâng cao chất lượng toàn diện của hoạt động xuất bản, Chỉ thị số 49- CT/TW và xây dựng gia đình thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa, các quyết định số 75, l55, 157-QĐ/TW về tăng cường lãnh đạo công tác báo chí, về công tác cán bộ... Bộ Chính trị khóa X ban hành Nghị quyết số 23-NQ/TW về văn học, nghệ thuật; Kết luận số 51-KL/TW về tiếp tục thực hiện Chỉ thị 27-CT/TW của Bộ Chính trị khóa VIII về cưới, tang, lễ hội. Ban Bí thư khóa X ban hành Chỉ thị số 46-CT/TW về chống sản phẩm văn hóa độc hại; Quy định số 284-QĐ/TW về tiêu chuẩn, cơ chế lựa chọn, bố trí cán bộ lãnh đạo, quản lý lĩnh vực văn hóa, văn học, nghệ thuật... Sau khi Nghị quyết Trung ương 5 khóa VIII được ban hành, Quốc hội thông qua một số luật về văn hóa (Luật Báo chí, Luật Xuất bản, Luật Di sản văn hóa, Luật Điện ảnh, Luật Quảng cáo...), Chính phủ xây dựng Chương trình hành động thực hiện Nghị quyết và ra nhiều văn bản chỉ đạo, quản lý; tổng kết 10 năm phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa”...

Căn cứ đường lối, chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước, các cấp ủy Đảng, chính quyền ban hành các văn bản chỉ đạo, quản lý; tiến hành kiểm điểm, sơ kết, tổng kết; đề ra chủ trương, giải pháp mới tổ chức thực hiện Nghị quyết. Trong nhiệm kỳ khóa X, Đảng ta phát động toàn Đảng, toàn dân, toàn quân thực hiện Cuộc vận động “Học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh”. Bước sang nhiệm kỳ khóa XI, Bộ Chính trị ban hành Chỉ thị 03-CT/TW về tiếp tục đẩy mạnh việc “Học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh”. Ban Thường vụ cấp ủy Đảng các cấp đẩy mạnh việc thực hiện Chỉ thị 03-CT/TW của Bộ Chính trị khóa XI, góp phần làm cho tinh thần Nghị quyết Trung ương 5 khóa VIII về văn hóa thấm sâu vào cuộc sống. Ban Chấp hành Trung ương khóa XI ban hành Nghị quyết Trung ương 4 “Một số vấn đề cấp bách về xây dựng Đảng hiện nay”, trong đó đặc biệt nhấn mạnh yêu cầu khắc phục, đẩy lùi tình trạng suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống trong một bộ phận không nhỏ cán bộ, đảng viên.

Thực hiện Chương trình làm việc toàn khóa của Ban Chấp hành Trung ương, ngày 07/02/2012, Ban Bí thư giao Ban Tuyên giáo Trung ương chuẩn bị Báo cáo: “Tổng kết 15 thực hiện nghị quyết Trung ương 5 khóa VIII về xây dựng và phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc”. Ban Tuyên giáo Trung ương đã hướng dẫn các cấp tổng kết, bám sát nội dung nêu trong Nghị quyết Trung ương 5 khóa VIII để kiểm điểm; kết hợp đánh giá việc thực hiện một số nghị quyết, chỉ thị của Trung ương liên quan đến văn hóa. Tháng 11/2012, Ban Bí thư thành lập Ban Chỉ đạo xây dựng Báo cáo tổng kết. Ban Chỉ đạo đã tổ chức nhiều đợt khảo sát, dự hội nghị tổng kết ở ngành, đoàn thể, địa phương. Các tỉnh ủy, thành ủy chỉ đạo tổng kết điểm ở cấp huyện. Đến tháng 6/2013, các ngành, đoàn thể và 63 tỉnh ủy, thành ủy đã tổ chức xong việc tổng kết 15 năm thực hiện Nghị quyết Trung ương 5. Nhìn chung, việc tổng kết Nghị quyết Trung ương 5 khóa VIII được triển khai nghiêm túc. Phần lớn các báo cáo tổng kết đã bám sát 5 quan điểm chỉ đạo, 10 nhiệm vụ và 4 giải pháp lớn nêu trong Nghị quyết, với tinh thần nhìn thẳng vào sự thật, không né tránh yếu kém, khuyết điểm, đưa ra các giải pháp khắc phục và định hướng phát triển văn hóa trong thời gian tới. Nhiều kinh nghiệm hay, mô hình tốt trong hoạt động văn hóa được đúc kết và nhân rộng.Việc biểu dương, khen thưởng các tập thể, cá nhân có nhiều nỗ lực và thành tích đã động viên, cổ vũ cán bộ, nhân dân phát huy tính tích cực, tiếp tục thực hiện các nhiệm vụ văn hóa trong thời gian tới. 75 cơ quan Trung ương và địa phương gửi báo cáo về Ban Chỉ đạo. Căn cứ báo cáo của các đơn vị, Ban Chỉ đạo đã xây dựng dự thảo Báo cáo tổng kết, tổ chức hơn 30 cuộc tọa đàm với các cơ quan, các nhà quản lý, chuyên gia, nhà khoa học để lấy ý kiến đóng góp, gửi lấy ý kiến của các ban, ngành, địa phương (có 15 cơ quan ở Trung ương, 37 địa phương góp ý) để tiếp tục hoàn chỉnh phục vụ Hội nghị toàn quốc tổng kết 15 năm thực hiện Nghị quyết Trung ương 5 do Ban Bí thư tổ chức (tháng 1/2014). Sau Hội nghị toàn quốc, Ban Chỉ đạo tiếp tục hoàn thiện Báo cáo, gửi lấy ý kiến các ban, ngành, đoàn thể, địa phương lần thứ hai. Đến ngày 26/3/2014, có 19 cơ quan ở Trung ương và 41 tỉnh ủy, thành ủy đã gửi văn bản góp ý để hoàn chỉnh Báo cáo. Ngày 27/3/2014, Bộ Chính trị đã họp, nghe Ban Chỉ đạo báo cáo và cho ý kiến hoàn chỉnh Báo cáo trình Ban Chấp hành Trung ương.

Các ý kiến đóng góp của các cơ quan Trung ương, địa phương, của Hội nghị toàn quốc và ý kiến của Bộ Chính trị nhất trí với nội dung Báo cáo và thống nhất cao kiến nghị Ban Chấp hành Trung ương ban hành nghị quyết mới về văn hóa.

Tại Hội nghị Trung ương 9 khóa XI (tháng 5/2014), qua thảo luận tại tổ và hội trường, các đồng chí Trung ương có 147 lượt ý kiến góp ý Báo cáo tổng kết 15 năm thực hiện Nghị quyết Trung ương 5 khóa VIII về văn hóa. Đa số ý kiến cho rằng, Báo cáo được chuẩn bị công phu, nghiêm túc, đầy đủ, hệ thống, toàn diện, khách quan, cung cấp nhiều thông tin, số liệu có sức thuyết phục. Trung ương đã nhất trí cao việc ban hành nghị quyết mới về văn hóa. Ngày 9/6/2014, đồng chí Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đã ký ban hành Nghị quyết Hội nghị lần thứ chín, Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XI (Nghị quyết số 33- NQ/TW) về xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước.

2- Sự cần thiết ban hành Nghị quyết Trung ương về xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước

Sau 15 năm thực hiện Nghị quyết, bằng ý chí và quyết tâm chính trị của cả hệ thống chính trị và nỗ lực, tự giác của các tầng lớp nhân dân, các lĩnh vực văn hóa của nước ta đã có những chuyển biến tích cực. Trên cơ sở đánh giá 15 năm thực hiện Nghị quyết Trung ương 5 khóa VIII về văn hóa, Hội nghị Trung ương 9 khóa XI đã nhất trí cao việc cần thiết ban hành nghị quyết mới với những lý do sau:

- 15 năm qua, tình hình đất nước ta và thế giới có nhiều thay đổi. Nghị quyết Trung ương 5 khóa VIII về văn hóa ban hành khi nước ta mới bước vào kinh tế thị trường giai đoạn đầu, chưa thấy hết mặt trái của cơ chế thị trường, có nhiều vấn đề phát sinh sau này mà Nghị quyết Trung ương 5 khóa VIII chưa đề cập. Vì vậy, cần bổ sung và sắp xếp, hoàn thiện lại các chủ trương, quan điểm, nhiệm vụ và giải pháp cho phù hợp.

Nước ta đang hội nhập quốc tế trên nhiều lĩnh vực, trong đó có văn hóa và sự bùng nổ các phương tiện truyền thông, nhất là mạng intemet, đã tác động to lớn, sâu sắc đến nhiều lĩnh vực, đòi hỏi phải có những quan điểm chỉ đạo và chủ trương, giải pháp mới về xây dựng nền văn hóa, xây dựng con người.

- Cùng với sự phát triển nhiều mặt của đất nước, bên cạnh ưu điểm, thành tựu rất cơ bản, thực trạng văn hóa nước ta cũng xuất hiện một số mặt phức tạp, bức xúc, đang suy thoái khá nghiêm trọng, nhất là về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống; sự xâm nhập các sản phẩm, dịch vụ độc hại, tác động đến nhiệm vụ xây dựng con người, cần được bổ sung về mặt lý luận và đòi hỏi sự lãnh đạo, chỉ đạo quyết liệt của Đảng, Nhà nước và cả hệ thống chính trị để khắc phục.

Nước ta đang chuyển đổi mô hình tăng trưởng từ chủ yếu theo chiều rộng sang phát triển họp lý giữa chiều rộng và chiều sâu; quá trình đó liên quan mật thiết đến đổi mới tư duy, cách làm và huy động các nguồn lực, nhất là nguồn nhân lực cho sự nghiệp văn hóa.

Yêu cầu phát triển đất nước bền vững trong những năm tới cũng đang đặt ra những vấn đề mới về văn hóa, nhất là phải có nhận thức mới về vai trò của văn hóa trong phát triển.

Do vậy, việc tổng kết đánh giá một chặng đường thực hiện Nghị quyết Trung ương 5 là xuất phát từ yêu cầu khách quan, qua tổng kết thực tiễn nhằm “làm mới” nhận thức, từ đó chủ động, tích cực, trên tinh thần đổi mới, sáng tạo, đề xuất, bổ sung các quan điểm, nhiệm vụ và giải pháp để tiếp tục xây dựng, phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc trong thời gian tới, đáp ứng yêu cầu của thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế.

Tên gọi của Nghị quyết mới là “Xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước”. Tên gọi như vậy vừa kế thừa được nội hàm của nghị quyết Trung ương 5 khóa VIII, vừa nêu được vấn đề mới mà Trung ương đặc biệt quan tâm - nhân tố con người và sự phát triển bền vững đất nước. Chúng ta đều biết, nói về văn hóa cũng là nói về con người, vì văn hóa là của con người, do con người, vì con người. Tuy nhiên, trong thực tế, không ít trường hợp đã hiểu sai lệch, coi văn hóa là những công việc, những hoạt động trên lĩnh vực văn hóa (như múa hát, biểu diễn, lễ hội...), không tập trung cho mục tiêu trọng tâm, cốt lõi là xây dựng con người. Chính vì vậy trong Nghị quyết Trung ương lần này có thêm một quan điểm khẳng định vấn đề trọng tâm, cốt lõi của xây dựng văn hóa là xây dựng con người. Thêm từ “Con người” vào tên Nghị quyết là để nhấn mạnh, khẳng định. Để tổ chức thực hiện đưa nội dung nghị quyết vào cuộc sống, Trung ương yêu cầu:

- Các cấp ủy, tổ chức đảng tổ chức việc học tập và triển khai thực hiện Nghị quyết.

- Đảng đoàn Quốc hội lãnh đạo việc sửa đổi, bổ sung, ban hành mới hệ thống pháp luật về văn hóa, tạo cơ sở pháp lý cho việc thực hiện Nghị quyết và giám sát việc thực hiện.

- Ban cán sự đảng, Chính phủ lãnh đạo việc sửa đổi, bổ sung, ban hành mới các văn bản dưới luật; chỉ đạo tổ chức tốt việc thi hành pháp luật; thường xuyên theo dõi, kiểm tra, đánh giá việc thực hiện và kịp thời điều chỉnh các nhiệm vụ, giải pháp cụ thể, phù hợp với yêu cầu thực tế, bảo đảm thực hiện có hiệu quả Nghị quyết. Ban Tuyên giáo Trung ương chủ trì, phối họp với các ban đảng, ban cán sự đảng, đảng đoàn, đảng ủy trực thuộc Trung ương tổ chức quán triệt, theo dõi, kiểm tra, đôn đốc, sơ kết, tổng kết và định kỳ báo cáo Bộ Chính trị, Ban Bí thư kết quả thực hiện Nghị quyết.

II- ĐÁNH GIÁ TÌNH HÌNH 15 NĂM THỰC HIỆN NGHỊ ỌUYẾT TRUNG ƯƠNG 5 KHÓA VIII VỀ VĂN HÓA

1- Ưu điểm, kết quả

Sau 15 năm thực hiện Nghị quyết Trung ương 5 khóa VIII, sự nghiệp xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam đã có chuyển biến tích cực, đạt kết quả quan trọng.

Tư duy lý luận về văn hóa có bước phát triển; nhận thức về văn hóa của các cấp, các ngành và toàn dân được nâng lên. Nhiều vấn đề văn hóa được nhìn nhận sâu hơn. Nhiệm vụ xây dựng văn hóa là nền tảng tinh thần của xã hội được đặt trong mối tương quan với các nhiệm vụ xây dựng kinh tế, xây dựng Đảng.

Vai trò của văn hóa ngày càng thể hiện rõ hơn trong đời sống xã hội, trong việc xây dựng con người, sức sống, nhiều giá trị bền vững của văn hóa dân tộc được phát huy trong thời kỳ đổi mới. Văn hóa là một nội dung quan trọng trong hoạt động của cấp ủy Đảng, chính quyền, Mặt trận Tổ quốc và đoàn thể các cấp, được quan tâm hơn về chủ trương, chính sách, nguồn lực và từng bước có sự gắn kết với nhiệm vụ phát triển kinh tế-xã hội, tăng cường quốc phòng, an ninh, đối ngoại, xây dựng Đảng, hệ thống chính trị . Từ 1998 đến 2013, có 6 nghị quyết, 14 chỉ thị, 9 kết luận, thông báo quy định của Đảng; 12 luật, 3 pháp lệnh của Quốc hội; 95 nghị định, nghị quyết của Chính phủ; 113 chỉ thị, quyết định của Thủ tướng; 169 thông tư, 292 chỉ thị, quyết định của Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch liên quan trực tiếp đến văn hóa. Nhìn chung, kiến thức, tư duy về văn hóa có bước phát triển. Nhận thức về vấn đề xã hội hóa hoạt động văn hóa có bước tiến bộ rõ so với trước. Cán bộ, đảng viên và nhân dân đã coi trọng hơn các giá trị văn hóa.

Dân chủ trên các lĩnh vực đời sống xã hội được mở rộng; dân trí được nâng lên; quyền con người được tôn trọng. Nhà nước quan tâm hơn đến an sinh, công bằng xã hội trên một số lĩnh vực. Con người Việt Nam năng động, sáng tạo hơn. Người dân có nhiều cơ hội tiếp cận thông tin và hưởng thụ các giá trị văn hóa. Đại đoàn kết toàn dân tộc, tinh thần yêu nước, lòng tự hào dân tộc, tính tích cực xã hội của nhân dân và các chủ thể văn hóa được phát huy, tạo sức mạnh nội sinh trong xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.

Nhiều chuẩn mực văn hóa, đạo đức mới được hình thành. Đạo đức xã hội được nhìn nhận, đánh giá trên nhiều bình diện mới: Khát vọng vươn lên làm giàu chính đáng, tôn trọng pháp luật, quy ước của cộng đồng dân cư... Xuất hiện nhiều tấm gương đạo đức tốt đẹp, sống lương thiện, đề cao trách nhiệm, lương tâm vì lợi ích chung của cộng đồng, xã hội, đất nước, mạnh dạn đấu tranh phê phán cái xấu, cái ác, cổ vũ cái đúng, cái tốt, cái đẹp. Lối sống phù hợp với thuần phong, mỹ tục nhưng phải đáp ứng với nhịp sống công nghiệp và hội nhập quốc tế. Những tiêu chí đánh giá về đạo đức xã hội đã có một số thay đổi theo hướng phù hợp với nền kinh tế thị trường, mở cửa và hội nhập.

Đời sống văn hóa của nhân dân ngày càng phong phú. Môi trường văn hóa đạt được một số tiến bộ. Việc xây dựng gia đình, làng, bản, khu phố, công sở, đơn vị, doanh nghiệp văn hóa, giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc, từng bước tiếp thu tinh hoa văn hóa nhân loại được quan tâm hơn. Đời sống văn hoá miền núi, hải đảo, vùng sâu, vùng xa có mặt được cải thiện. Thực hiện nếp sống văn minh trong việc cưới, việc tang được nhân dân đồng tình, có một số tiến bộ. Xuất hiện một số lễ hội mới: Ngày hội Đại đoàn kết toàn dân tộc (18-11 hằng năm) ở khu dân cư và Hội Nghệ nhân dân gian ở miền núi phía Bắc... Cuộc vận động xây dựng quỹ tình nghĩa, quỹ vì người nghèo, chăm sóc thương binh liệt sĩ, người có công, nạn nhân chất độc da cam... đã khơi dậy tinh thần đoàn kết và nét đẹp văn hóa ở mỗi dân tộc, mỗi vùng miền. Có sự gắn kết xây dựng đời sống văn hóa ở cơ sở với Chương trình quốc gia xây dựng nông thôn mới và công tác gìn giữ an ninh, trật tự, cảnh quan môi trường xanh, sạch, đẹp, an toàn.

Nhiều phong trào, hoạt động văn hóa đạt được những kết quả cụ thể, thiết thực; phát huy được truyền thống văn hóa gia đình, dòng họ, cộng đồng... Chính phủ tổ chức Ban chỉ đạo Phong trào “Toàn dân đoàn kết xây đựng đời sống văn hóa” ở các cấp, kịp thời chỉ đạo, ban hành cơ chế, chính sách thúc đẩy phong trào phát triển rộng khắp, đã cổ vũ, huy động được sức dân chăm lo xây dựng đời sống văn hóa tại cơ sở. Phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa” (ở cơ sở) và cuộc vận động xây dựng “Gia đình văn hóa” đã đạt nhiều kết quả đáng khích lệ, xuất hiện những điểm sáng văn hóa ở cơ sở (huyện Hải Hậu, tỉnh Nam Định; thị xã Bà Rịa, tỉnh Bà Rịa-Vũng Tàu...). Có sự chuyển biến trong việc đề cao giá trị gia đình trong giáo dục nhân cách. Nhà nước lấy ngày 28/6 hằng năm là Ngày Gia đình Việt Nam. Các phong trào xây dựng con người mới với các chuẩn mực cụ thể của từng ngành, từng địa phương được triển khai, cụ thể hóa 5 đức tính cơ bản của con người Việt Nam nêu trong Nghị quyết Trung ương 5 thành những chuẩn mực, đặc trưng phù hợp với từng ngành, từng địa phương. Biểu dương nhiều gương người tốt việc tốt. Đến tháng 12/2012, cả nước có 70,8% gia đình được công nhận gia đình văn hóa; trên 1,3 triệu “người tốt, việc tốt” được suy tôn ở các cấp; 67,1% làng, bản, ấp văn hóa, tổ dân phố văn hóa được công nhận; 57,9% cơ quan, đơn vị, doanh nghiệp đạt chuẩn văn hóa; 61% khu dân cư đạt chuẩn danh hiệu khu dân cư văn hóa. Các hoạt động đền ơn đáp nghĩa, xóa đói giảm nghèo, nhân đạo, từ thiện... được đẩy mạnh, tạo sự gắn kết cộng đồng, tăng cường nội lực tinh thần của xã hội. 12 năm (l996 đến 31/12/2012), cả nước vận động được 8.568,3 tỉ đồng vào Quỹ vì người nghèo ở 4 cấp.

Xã hội hóa hoạt động văn hóa ngày càng được mởrộng, góp phần đáng kể vào việc xây dựng các thiết chế văn hóa. Hoạt động văn hóa đã khai thác tốt hơn nguồn lực của xã hội, từng bước đáp ứng nhu cầu sáng tạo và hưởng thụ văn hóa ngày càng cao của nhân dân. Vai trò chủ thể văn hóa của cộng đồng các dân tộc và cộng đồng dân cư từng bước được khơi dậy. Các thiết chế văn hóa được xây dựng, bổ sung từ nhiều nguồn khác nhau, đa dạng loại hình, sở hữu. Đến 01/01/2013, 100% đơn vị cấp tỉnh; 78,2% đơn vị cấp huyện; 44,8% đơn vị cấp xã; 46% làng, bản, tổ dân phố trong cả nước xây dựng được thiết chế nhà văn hóa.

Văn học, nghệ thuật tiếp tục phát triển, với dòng mạch chính là yêu nước và nhân văn, gắn bó với dân tộc, phản ánh chân thật cuộc sống; có nhiều tìm tòi về đề tài, phương pháp sáng tác, hình thức diễn đạt. Quyền tự do sáng tạo của văn nghệ sĩ được tôn trọng. Sản phẩm văn hóa, văn học, nghệ thuật ngày càng phong phú, đa dạng, tăng đáng kế về số lượng và bước đầu có chuyển biến về chất lượng; có một số tác phẩm, công trình có giá trị phản ánh lịch sử dân tộc và các cuộc kháng chiến chống xâm lược. Nhiều tư liệu quý trong văn hóa truyền thống được sưu tầm, tư liệu hóa. Ý thức chính trị, trách nhiệm công dân của phần đông văn nghệ sĩ được phát huy. Tiếng nói phản biện xã hội của văn học, nghệ thuật có một số mặt mạnh mẽ hơn trước, phát hiện, cảnh báo, phê phán cái xấu, cái ác, góp phần xây dựng nhân cách, đề cao phẩm giá con người. Từ năm 1996 đến 2012, qua 4 đợt xét có 102 tác phẩm, công trình văn học nghệ thuật đạt Giải thưởng Hồ Chí Minh; qua 3 đợt xét có 458 tác phẩm, công trình văn học, nghệ thuật đạt Giải thưởng Nhà nước. Từ năm 1984  đến 2012, qua 7 đợt xét có 266 nghệ sĩ nhân dân, 1.934 nghệ sĩ ưu tú được Nhà nước phong tặng. Đội ngũ những người làm công tác văn hóa, văn nghệ có bước phát triển, xuất hiện nhiều văn nghệ sĩ trẻ ở nhiều loại hình. Theo báo cáo của Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đến cuối năm 2011, tổng số nhân lực hoạt động văn hóa, thể thao và du lịch trên toàn quốc là 50.5393 người. Cả nước có gần 4 vạn văn nghệ sĩ là hội viên các hội văn học nghệ thuật ở Trung ương và địa phương, trong đó trên 1,4 vạn hội viên các hội ở Trung ương. Bước đầu đã hình thành thị trường sản phẩm và dịch vụ văn hóa, nghệ thuật. Phong trào văn hóa, văn nghệ quần chúng phát triển, đáp ứng nhu cầu sinh hoạt văn hóa cộng đồng. Cuộc đấu tranh phản bác các quan điểm, luận điệu sai trái trên lĩnh vực văn hóa, văn nghệ được coi trọng hơn. Giao lưu, hợp tác quốc tế về văn học, nghệ thuật được mở rộng, tổ chức nhiều sự kiện văn học, nghệ thuật có tính quốc tế. Công bố, quảng bá được nhiều công trình, tác phẩm tiêu biểu của văn hóa dân tộc, đồng thời tiếp thu khá nhanh giá trị văn hóa, văn học, nghệ thuật thế giới vào Việt Nam.

Giáo dục và đào tạo, khoa học và công nghệ có bước phát triển; trình độ học vấn, kĩ thuật, công nghệ của nhân dân, nhất là giới trẻ, được nâng lên; nâng cao dân trí, phát triển nhân lực, bồi dưỡng nhân tài, phát triển kinh tế-xã hội, xây dựng nền văn hoá và con người Việt Nam trước yêu cầu mới. Có chuyển biến bước đầu trong việc xây dựng xã hội học tập và giáo dục truyền thống lịch sử văn hóa. Xây dựng đội ngũ trí thức có trình độ, từng bước đáp ứng yêu cầu của sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa. Ngân sách Nhà nước đầu tư cho giáo dục tăng nhanh, đạt tỉ lệ trên 20% GDP. Huy động được nguồn lực trong xã hội thông qua xã hội hóa đầu tư cho giáo dục, góp phần nâng cao dân trí, phát triển nguồn nhân lực, bồi dưỡng nhân tài cho đất nước. Tỉ lệ lao động qua đào tạo năm 2010 đạt 40%, góp phần quan trọng đưa nước ta thoát khỏi nước nghèo. Hình thành hệ thống các trường văn hoá nghệ thuật từ Trung ương đến địa phương; có một số cố gắng trong đào tạo sau đại học để tạo nguồn nhân lực có trình độ cao. Đưa nội dung chỉ đạo, quản lý văn hóa vào chương trình đào tạo trong các trường chính trị.

Khoa học xã hội và nhân văn quan tâm đi sâu nghiên cứu những vấn đề lý luận và thực tiễn của đất nước, góp phần cung cấp luận cứ cho việc hoạch địnhđường lối, chủ trương của Đảng và chính sách, pháp luật của Nhà nước; góp phần khẳng định lịch sử hình thành và phát triển dân tộc, chủ quyền quốc gia và toàn vẹn lãnh thổ, bảo tồn các giá trị và bản sắc văn hóa Việt Nam... Khoa học kĩ thuật, công nghệ đã đóng góp tích cực vào việc nâng cao năng suất, chất lượng sản phẩm, đưa một số ngành công nghiệp phát triển nhanh (viễn thông, giống mới trong nông nghiệp, kĩ thuật mới trong y học ...) tiếp cận trình độ tiên tiến khu vực và thế giới.

Công nghệ thông tin, nhất là thông tin đại chúng có bước phát triển mạnh mẽ, nội dung phong phú, cơ sở vật chất, kĩ thuật, công nghệ không ngừng được hiện đại hóa, tận dụng được công nghệ mới. Tính đến tháng 12/2013, cả nước có 199 cơ quan báo, 639 tạp chí, 4 đài phát thanh truyền hình trung ương, 67 đài phát thanh truyền hình địa phương, với tổng 198 kênh truyền hình, 64 nhà xuất bản. Đội ngũ nhà báo tăng đáng kể về số lượng với gần 17.000 người hoạt động báo chí được cấp Thẻ Nhà báo. Phần lớn các cơ quan báo chí thực hiện đúng tôn chỉ, mục đích, định hướng chính trị, phản ánh nhanh nhạy, sinh động công cuộc đổi mới đất nước, góp phần mở rộng dân chủ, nâng cao dân trí, đáp ứng nhu cầu văn hóa của nhân dân. Từ một nước thiếu sách, Việt Nam đã xây dựng được nền xuất bản độc lập và tự chủ, đáp ứng cơ bản nhu cầu đọc trong nước và bước đầu xuất khẩu ra nước ngoài. Coi trọng thông tin đối ngoại, hướng tới Việt kiều và nhân dân thế giới, góp phần quảng bá hình ảnh đất nước và con người Việt Nam ra thế giới. Người dân có nhiều cơ hội lựa chọn, tiếp nhận thông tin, tri thức (năm 2012, tỷ lệ hộ gia đình được nghe đài phát thanh là 99,5%, được xem đài truyền hình là 99,5%, số người sử dụng mạng intemet đạt 35% dân số, đạt 3,4 đầu sách/người/năm), qua đó góp phần rút ngắn khoảng cách hưởng thụ văn hóa giữa các vùng miền...

Nhiều di sản văn hóa vật thể và phi vật thể được bảo tồn, tôn tạo. Nhiều giá trị văn hóa truyền thống được giữ gìn, phát huy, kết hợp tốt hơn với văn hóa đương đại. Có chuyển biến tích cực trong công tác bảo tồn di tích. Đến tháng 12/2013, số di tích được xếp hạng: 48 di tích cấp quốc gia đặc biệt, 3202 di tích cấp quốc gia, 7484 di tích cấp tỉnh, 9 di sản văn hóa và thiên nhiên được UNESCO vinh danh là di sản thế giới, trong đó Vịnh Hạ Long được bầu chọn là một trong bẩy kỳ quan thiên nhiên mới của thế giới. Thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia về văn hóa, trong đó có chống xuống cấp di tích: Năm 2001-2005 chống xuống cấp 533 lượt di tích; năm 2006-2010 chống xuống cấp 1.218 lượt di tích; năm 2011-2013 chống xuống cấp 904 một di tích; tranh thủ sự giúp đỡ của các tổ chức quốc tế hỗ trợ kinh phí, kinh nghiệm tu bổ di tích tại Huế, Hội An, Mỹ Sơn. Hiện có 135 bảo tàng (120 bảo tàng công lập), với hơn 3 triệu tài liệu, hiện vật. Chú ý nhiều hơn đến công tác bảo tồn và phát huy di sản văn hóa phi vật thể: thống kê lập hồ sơ 13.440 di sản; 10 di sản văn hóa phi vật thể được UNESCO vinh danh; 49 di sản văn hóa phi vật thể được đưa vào Danh mục Quốc gia. Lấy ngày Giỗ Tổ Hùng Vương, mồng 10 tháng 3 (âm lịch) là Ngày Quốc lễ của dân tộc. Phục hồi và phát huy lễ hội truyền thống, làng cô, làng nghề của các dân tộc. Ý thức của người dân hướng về cội nguồn và khả năng huy động được các nguồn lực trong nhân dân giữ gìn, phát huy di sản văn hóa dân tộc tăng lên. Có chuyển biến trong xúc tiến quảng bá, giới thiệu các disản văn hóa dân tộc ra nước ngoài, góp phần thúc đẩy hoạt động du lịch gắn với di sản văn hóa. Năm 2013, Việt Nam đón trên 7 triệu lượt khách quốc tế.

Nhiều phong tục, tập quán của đồng bào dân tộc thiểu số được nghiên cứu sưu tầm và phục dụng. Văn hóa, văn nghệ dân gian các dân tộc được quan tâm sưu tầm, phổ biến. Đội ngũ trí thức, văn nghệ sĩ người dân tộc thiểu số tăng về số lượng và nâng dần về chất lượng. Đời sống văn hóa các dân tộc thiểu số được cải thiện cả về vật chất lẫn tinh thần. Chương trình mục tiêu quốc gia về văn hóa thực hiện một số dự án trọng điểm: Bảo tồn làng bản tiêu biểu và lễ hội truyền thống đặc sắc của dân tộc thiểu số...Tăng cường các hoạt động giao lưu, giới thiệu, quảng bá, tôn vinh văn hóa các dân tộc, như tổ chức ngày hội văn hóa vùng, ngày hội văn hóa, thể thao và du lịch các dân tộc Mông, Chăm, Khmer... Xác lập ngày 19/4 hằng năm là Ngày Văn hóa các dân tộc. Nhà nước đầu tư dự án sưu tầm, công bố sử thi Tây Nguyên; dự án công bố, phổ biến tài sản văn nghệ dân gian các dân tộc Việt Nam giai đoạn 2007 - 2012. Gần 100% số xã vùng dân tộc, miền núi có nhà văn hóa, nhà sinh hoạt cộng đồng hoặc điểm bưu điện văn hóa xã. Nhân rộng mô hình dạy chữ dân tộc ở một số vùng đồng bào Khơmer, Chăm, Thái, Ê Đê, Mơ Nông, Hoa...và mô hình nghệ nhân dân gian (Hà Giang).

Hoạt động tín ngưỡng, tôn giáo và sinh hoạt văn hóa tâm linh của nhân dân được quan tâm. Quyền tự do tín ngưỡng, tôn giáo và sinh hoạt văn hóa tâm linh của nhân dân được bảo vệ và bảo đảm trên thực tế. Hoạt động văn hóa tôn giáo phục hồi, phát triển đáp ứng nhu cầu tinh thần của một bộ phận nhân dân, góp phần giữ gìn và phát triển những giá trị truyền thống văn hóa, đạo đức, lối sống con người Việt Nam. Cơ quan quản lý nhà nước đã kiên quyết đấu tranh với các hoạt động tôn giáo trái pháp luật. Hoạt động văn hóa từng bước thích ứng dần với cơ chế thị trường và hội nhập quốc tế.

Công tác quản lý nhà nước về văn hóa được tăng cường, thể chế hoá từng bước được hoàn thiện. Hệ thống văn bản quy phạm pháp luật được xây dựng, bổ sung, góp phần tạo hành lang pháp lý cho hoạt động và sáng tạo văn hoá, thiết lập trật tự, kỷ cương, ngăn chặn sự "xâm nhập" của sản phẩm độc hại từ bên ngoài. Một số văn bản luật quan trọng như: Luật Báo chí, Luật Xuất bản, Luật Di sản văn hóa, Luật Sở hữu trí tuệ, Luật Điện ảnh... Ban hành kịp thời nhiều Chiến lược phát triển: văn hóa, gia đình, thể thao, du lịch...và các Quy hoạch cho từng lĩnh vực văn hóa góp phần điều chỉnh và định hướng phát triển cho từng giai đoạn. Hoàn thành một số đề án nhằm thể chế hoá các nội dung cơ bản của Nghị quyết 23-NQ/TW về văn học, nghệ thuật của Bộ Chính trị, khóa X. Hầu hết các cơ quan, đơn vị, trường học, địa bàn dân cư xây dựng quy ước, hương ước, quy định thực hiện nếp sống văn minh, văn hóa tại cơ sở.

Củng cố, nâng cao chất lượng hoạt động của các thiết chế văn hóa; xây dựng thêm nhiều công trình văn hóa theo hướng xã hội hóa, đáp ứng nhu cầu văn hóa của nhân dân, như: Hệ thống nhà văn hóa thôn, bản, bưu điện văn hóa xã, nhìn chung được xây dựng trong khắp cả nước; đã xây dựng một số công trình văn hoá có quy mô lớn ở trung ương và địa phương (sân vận động Mỹ Đình, Bảo tàng Hồ Chí Minh, Bảo tàng Dân tộc học, Bảo tàng Hà Nội, Thư việnQuốc gia, Trung tâm Chiếu phim Quốc gia, Bảo tàng Tây Nguyên, Nhà văn hóa tỉnh Khánh Hòa, một số tượng đài... ); có sự đổi mới trong quản lý và tổ chức hoạt động văn hóa ở một số thiết chế văn hóa các thành phố lớn theo tinh thần Nghị định số 43/NĐ-CP. Chính sách, pháp luật văn hóa bước đầu đã bắt nhịp những vấn đề mới đặt ra trong kinh tế thị trường về văn hóa, thoát dần tư duy bao cấp, hành chính hóa. Xuất hiện ngày một nhiều các thiết chế văn hóa (bảo tàng, thư viện, khu văn hóa giải trí, khu thể dục, thể thao...) ngoài công lập.

Tỷ lệ chi cho văn hóa ở Trung ương cơ bản đảm bảo được tỷ lệ 1,8% tổng chi ngân sách ở Trung ương theo Kết luận Hội nghị Trung ương 10 (khóa IX) đặt ra. Tổng mức đầu tư của Nhà nước cho Chương trình mục tiêu giai đoạn sau cao hơn giai đoạn trước.

Đội ngũ làm công tác văn hóa, văn nghệ có bước trưởng thành. Công tác đào tạo cán bộ và chuẩn bị nhân lực cho hoạt động văn hóa được quan tâm hơn. Cả nước có 33 trường đại học, 47 trường cao đẳng, 27 trường trung cấp có đào tạo nhân lực hoạt động văn hóa. Số trường đào tạo nguồn cán bộ văn hóa tăng và được đầu tư cơ sở vật chất. Ngành đào tạo đa dạng, chú ý tới nhiều ngành học mới nhằm đáp ứng nhu cầu của xã hội. Số lượng cán bộ được đào tạo lại và đào tạo sau đại học mỗi năm một tăng. Xã hội hóa đào tạo nguồn nhân lực văn hóa ngày một mở rộng. Các chức danh cán bộ được chuẩn hóa. Cán bộ nguồn được đưa vào quy hoạch. Quan tâm hơn công tác bồi dưỡng nghiệp vụ cho đội ngũ cán bộ hoạt động văn hóa và đào tạo tài năng văn hóa, văn nghệ. Nhiều học sinh giỏi được gửi đi đào tạo ở ngoài nước. Chương trình văn hóa, văn nghệ đưa vào giảng dạy cho các cán bộ trong hệ thống trường chính trị. Nhiều cán bộ văn hóa được đi tham quan, học hỏi ở ngoài nước. Cấp xã đã bố trí một công chức theo dõi lĩnh vực văn hóa.

Coi trọng xây dựng văn hóa trong hệ thống chính trị. Ban hành một số nghị quyết, chỉ thị về xây dựng Đảng (Nghị quyết Trung ương 6, lần 2 khóa VIII về công tác xây dựng Đảng; Chỉ thị số 23-CT/TW của Ban Bí thư khóa IX về đẩy mạnh nghiên cứu, tuyên truyền, giáo dục tư tưởng Hồ Chí Minh; Chỉ thị 06- CT/TW của Bộ Chính trị khóa X và Chỉ thị 03-CT/TW của Bộ Chính trị khóa XI về học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh; Nghị quyết Trung ương 4 khóa XI "Một số vấn đề cấp bách về xây dựng Đảng hiện nay"...) và việc thực hiện đã đi dần vào nền nếp, đạt một số kết quả bước đầu và tạo chuyển biến trong Đảng và trong xã hội.

Giao lưu và hợp tác quốc tế về văn hóa có nhiều khởi sắc, góp phần giới thiệu, quảng bá văn hóa Việt Nam, đồng thời tiếp thu tinh hoa văn hóa nhân loại, cùng với quá trình đa phương hoá, đa dạng hoá các mối quan hệ quốc tế của Đảng và Nhà nước. Các cơ quan ngoại giao ở nước ngoài đã đóng góp tích cực vào việc quảng bá văn hóa Việt Nam. Việc thành lập Trung tâm văn hóa ở nước ngoài là một nỗ lực đúng hướng của Nhà nước ta. Nhiều sự kiện văn hoá quốc tế có quy mô lớn đã được tổ chức ở Việt Nam và sự kiện văn hóa Việt Nam tổ chức ở nước ngoài gây được tiếng vang, tạo ấn tượng tốt đẹp trong lòng bè bạn về truyền thống văn hoá, nghệ thuật Việt Nam.

2- Khuyết điểm, hạn chế

Tuy nhiên, so với những thành tựu trên lĩnh vực chính trị, kinh tế, quốc phòng, an ninh, đối ngoại, thành tựu trong lĩnh vực văn hóa chưa tương xứng; chưa đủ để tác động có hiệu quả xây dựng con người và môi trường văn hóa lành mạnh, thiếu sự gắn bó chặt chẽ giữa văn hóa với kinh tế, chính trị; giữa các lĩnh vực của văn hóa. Việc xây dựng và phát triển văn hóa mới tiến hành chủ yếu trong lĩnh vực hoạt động văn hóa. Nhiều chương trình, dự án phát triển kinh tế còn nặng về tìm lợi ích kinh tế, coi nhẹ nhân tố văn hóa, con người và môi trường.

Văn hóa chưa thật sự trở thành mục tiêu và động lực của sự phát triển.Đời sống văn hóa chưa theo kịp sự phát triển đất nước, một số mặt suy giảm.Không khí dân chủ, cởi mở, nói thẳng, nói thật còn bị hạn chế ở một số lĩnh vực; đồng thời cũng xuất hiện tình trạng lợi dụng sự công khai, dân chủ để tán phát những thông tin, sản phẩm văn hóa không lành mạnh, lệch lạc với các chuẩn mực đạo đức và văn hóa. Chưa thành công trong việc xây dựng con người, xây dựng hệ giá trị mới của văn hóa Việt Nam, nhất là lĩnh vực tư tưởng, đạo đức, lối sống.

Tình trạng suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đúc, lối sống trong Đảng và trong xã hội có chiều hướng gia tăng, ảnh hưởng tiêu cực đến đời sống tinh thần của xã hội. Năm 2012, cả nước xảy ra 8.820 vụ vi phạm pháp luật (tăng 231 vụ so với năm 2011) do 13.300 trẻ em, người chưa thành niên gây ra. Trong đó, độ tuổi từ 14 đến 16 chiếm 31,9% và từ 16 đến 18 chiếm 61,1%; tập trung nhiều nhất ở bậc trung học cơ sở (41,8%), sau đó là trung học phổ thông (31,9%).

Sự suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống của một bộ phận không nhỏ cán bộ, đảng viên, cùng với tệ quan liêu, tham nhũng, lãng phí, lợi ích nhóm đã gây tổn hại đến uy tín của Đảng và Nhà nước, niềm tin của nhân dân đối với Đảng và chế độ. Nhiều giá trị truyền thống, đạo đức nghề nghiệp không còn được coi trọng như trước đây, có mặt bị mai một, đảo lộn; những giá trị mới chưa hình thành hoặc chưa bền vững ảnh hưởng tiêu cực đối với định hướng giá trị nhân cách; chủ nghĩa cá nhân, lối sống thực dụng, chạy theo đồng tiền có xu hướng gia tăng, chi phối đời sống xã hội, gây hậu quả xấu đối với việc xây dựng con người và môi trường văn hóa. Đạo đức nghề nghiệp sa sút trên nhiều lĩnh vực, cả ở lĩnh vực vốn được xã hội tôn vinh: Y tế, giáo dục, luật pháp, báo chí... Lý tưởng chung và động cơ cá nhân ngày càng có khoảng cách, làm gia tăng lối sống thực dụng, cơ hội, vụ lợi, buông thả và sính ngoại trong bộ phận không nhỏ cán bộ, đảng viên và nhân dân, đặc biệt là đội ngũ cán bộ có chức, có quyền đã ảnh hưởng nghiêm trọng đến việc giáo dục lý tưởng, nhân cách thế hệ trẻ. Chưa xây dựng, tập hợp được nhiều phong trào thi đua yêu nước trên các ngành, lĩnh vực, vùng miền để động viên tối đa tinh thần dân tộc, sức mạnh tổng hợp của xã hội cho phát triển văn hóa. Vẫn còn tâm lý trông chờ, ỉ lại vào Nhà nước trong một bộ phận nhân dân và các đoàn nghệ thuật chuyên nghiệp của Nhà nước; chưa phát huy tính năng động, sáng tạo trong hoạt động văn hóa. Khả năng tự bảo vệ của văn hóa dân tộc trước sự xâm nhập của văn hóa nước ngoài còn hạn chế.

Đời sống văn hóa tinh thần ở nhiều nơi còn nghèo nàn, đơn điệu, khoảng cách hưởng thụ văn hóa giữa miền núi, vùng sâu, vùng xa với đô thị và trong các tầng lớp nhân dân chậm được rút ngắn. Môi trường văn hóa ở không ít nơi bị xâm hại, thiếu lành mạnh. Việc giao lưu, tiếp thu văn hóa, lối sống từ bên ngoài thiếu chọn lọc. Sinh hoạt tín ngưỡng, tôn giáo có biểu hiện sai lệch những giá trị nhân văn, hiện tượng lợi dụng ngoại cảm để trục lợi, các tệ nạn xã hội, tội phạm...có chiều hướng gia tăng. Theo báo cáo của Tổng cục Cảnh sát phòng chống tội phạm, từ năm 1998 đến 2013, cả nước xảy ra 17.141 vụ giết người; 199.371 đối tượng trẻ em vi phạm pháp luật; 30.862 gái mại dâm; 171.700 người nghiện ma túy. Lực lượng chức năng đã phát hiện bắt giữ 197.878 vụ với 321.087 đối tượng liên quan đến ma túy.

Môi trường văn hóa còn tồn tại tình trạng thiếu lành mạnh, ngoại lai, trái với thuần phong mỹ tục, tệ nạn xã hội, tội phạm có chiều hướng gia tăng. Các tệ nạn xã hội, sản phẩm văn hóa độc hại, sự biến tướng của nhiều lễ hội, phim ảnh, biểu diễn nghệ thuật thiên về giải trí, kích động bạo lực, thông tin sai trên các mạng xã hội, gây tâm trạng lo lắng, hoài nghi trong xã hội. Trong mối quan hệ đồng chí, đồng nghiệp, đồng đội... sự chân thành, quan tâm chia sẻ, giúp đỡ nhau không còn được như trước đây. Thay vào đó là tình trạng khèn cựa, bon chen, chạy chức, chạy quyền... đang lan rộng.. Môi trường học đường ở nhiều nơi thiếu lành mạnh. Tình trạng nghèo nàn, thiếu thốn về đời sống văn hoá tinh thần ở nhiều vùng nông thôn, miền núi, vùng sâu, vùng xa, vùng đồng bào các dân tộc thiểu số và vùng căn cứ cách mạng, khu công nghiệp vẫn chưa được khắc phục. Vai trò của gia đình trong việc giáo dục con cái bị coi nhẹ, với tâm lý trông chờ, ỷ lại vào nhà trường và xã hội. Nhiều gia đình, bố mẹ không còn là tấm gương sáng cho con cái noi theo; tỷ lệ ly hôn, bạo lực gia đình, trẻ em vi phạm pháp luật gia tăng; việc phụ nữ lấy chồng nước ngoài vì mục đích kinh tế còn diễn ra phức tạp ở một số tỉnh... Đời sống văn hóa của công nhân lao động ở các khu công nghiệp còn thiếu thốn, đặc biệt là các khu công nghiệp có yếu tố nước ngoài còn rất nghèo nàn.

Phong trào "Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa" nhiều nơi còn mang tính hình thức. Công tác xây dựng văn hóa trong Đảng, trong các cơ quan Nhà nước, các đoàn thể chính trị - xã hội chưa được quan tâm đúng mức, còn hình thức và nhiều hạn chế. Nhiều doanh nghiệp, tổ chức kinh tế tham gia vào hoạt động văn hóa với mục đích kiếm lời là chủ yếu, đã hạ thấp chức năng giáo dục, chưa chú ý đến trách nhiệm định hướng thẩm mĩ, hướng thiện, nhân văn. Nhiều dịch vụ, sản phẩm văn hóa trong nước thiếu sức cạnh tranh. Ý thức chấp hành pháp luật, giữ gìn, bảo vệ môi trường chưa cao.

Thành tựu sáng tạo văn học, nghệ thuật chưa nổi bật. Chất lượng tác phẩm văn học nghệ thuật chưa tương xứng với số lượng. Còn ít những tác phẩm văn học, nghệ thuật có giá trị cao về tư tưởng và nghệ thuật, có một số tác phẩm chạy theo thị hiếu tầm thường, chất lượng thấp, thậm chí có hại. Chất lý tưởng và khát vọng sáng tạo còn hạn chế trong nhiều văn nghệ sĩ. Một số sản phẩm văn hoá, văn học, nghệ thuật chất lượng kém vẫn được in ấn, phát hành; nhiều sản phẩm đồi trụy, độc hại của nước ngoài xâm nhập vào nước ta ảnh hưởng xấu đến văn hoá, đạo đức, lối sống và thuần phong mỹ tục. Hoạt động nghệ thuật chuyên nghiệp, nhất là điện ảnh, sân khấu đang đứng trước nhiều khó khăn, có nguy cơ sa vào khuynh hướng nghiệp dư hóa, giải trí, câu khách. Một số lĩnh vực nghệ thuật gặp nhiều khó khăn trong cơ chế thị trường và sa sút nghiêm trọng (văn hóa đọc, điện ảnh, sân khấu truyền thống...). Các loại hình nghệ thuật truyền thống bị mai một. Hoạt động lý luận, phê bình văn học, nghệ thuật chưa theo kịp thực tiễn sáng tác, tính định hướng, tính chiến đấu chưa cao; đấu tranh chống quan điểm sai trái chưa sắc bén, hiệu quả. Một bộ phận trí thức, văn nghệ sĩ, người hoạt động trên lĩnh vực văn hóa có khuynh hướng xa rời mục tiêu nhân văn, chạy theo thị hiếu thấp kém tạo ra những sản phẩm văn hóa chất lượng thấp, thậm chí độc hại. Một số văn nghệ sĩ đăng tải trên trang web, blog những tác phẩm có nội dung thiếu khách quan, bôi đen hiện thực cuộc sống, lật lại mặt trái những vấn đề của lịch sử dân tộctạo nên sự bức xúc trong dư luận xã hội và nghệ sĩ. Còn nhiều hiện tượng vi phạm quyền tác giả, quyền liên quan, thực hiện Luật Sở hữu trí tuệ chưa nghiêm. Một số chính sách đặc thù đối với văn nghệ sĩ đã lạc hậu nhưng chưa được nghiên cứu và chậm sửa đổi. Công tác tổng kết thực tiễn, phát triển lý luận về văn hóa gắn với phát triển bền vững đất nước còn yếu, chưa được coi trọng.

Việc bảo tồn, phát huy giá trị di sản văn hóa hiệu quả chưa cao, nguy cơ mai một chưa được ngăn chặn. Nhiều sinh hoạt văn hóa dân tộc bị biến dạng trước tác động mạnh mẽ của cơ chế thị trường và văn hóa ngoại lai. Việc tôn tạo, trùng tu các di tích lịch sử, văn hóa ở một số nơi thực hiện chưa kịp thời, thiếu nghiêm túc, không tôn trọng các quy định hiện hành, dẫn đến sai phạm, gây bức xúc dư luận. Nguy cơ mai một, thất truyền di sản phi vật thể ngày càng cao. Một số loại hình văn hóa, ngôn ngữ, phong tục, tập quán tốt đẹp của một số dân tộc thiểu số bị mai một. Sự trong sáng, thuần khiết của Tiếng Việt đang bị xâm hại. Một số nơi phục hồi cả hủ tục, mê tín dị đoan hoặc dàn dựng theo kiểu sân khấu hóa, phô trương, hình thức, gây lãng phí, tốn kém. Việc đào tạo, truyền nghề cho thế hệ trẻ tiếp nối giữ gìn, phát huy di sản văn hóa dân tộc chưa được quan tâm đúng mức. Nhiều bảo tàng trùng lặp về cấu trúc; thiếu bảo tàng chuyên ngành về khoa học kỹ thuật và nghệ thuật; nội dung hoạt động đơn điệu, hiệu quả xã hội thấp; việc tôn vinh nghệ nhân còn chậm. Các dự án bảo tồn thiếu sự tham gia của cộng đồng và các nhà khoa học. Việc phát huy giá trị văn hóa truyền thống, trong đó có việc cưới, việc tang, lễ hội, có biểu hiện lệch lạc và bị lợi dụng để "thương mại hóa", biến tướng thành hoạt động mê tín dị đoan.

Giáo dục và đào tạo, khoa học và công nghệ chưa thực sự là quốc sách hàng đầu, còn nhiều yếu kém, chưa trở thành động lực phát triển kinh tế-xã hội, chưa đáp ứng yêu cầu phát triển toàn diện con người và đào tạo nhân lực, phát triển tài năng, nhất là nhân lực chất lượng cao, phục vụ sự phát triển bền vững của đất nước. Giáo dục và đào tạo chủ yếu còn nặng về phương pháp truyền thụ, cung cấp kiến thức, chưa có nhiều biện pháp khuyến khích học tập sáng tạo, chưa chú trọng đúng mức giáo dục và hình thành nhân cách con người. Việc giáo dục tư tưởng, đạo đức, lối sống, truyền thống văn hoá, lịch sử dân tộc... chưa được chú ý về nội dung và phương pháp; giáo dục phổ thông mới quan tâm nhiều đến "dạy chữ", chưa quan tâm đúng mức đến "dạy người", nhất là về kĩ năng sống và "định hướng nghề nghiệp". Chưa coi trọng giáo dục thẩm mĩ cho giới trẻ. Chất lượng giáo dục chưa đạt yêu cầu và không đồng đều giữa các vùng miền. Khoa học kỹ thuật, khoa học tự nhiên chưa có nhiều công trình, sản phẩm thực sự mang tính đột phá, đem lại hiệu quả cao. Khoa học xã hội, nhân văn chưa giải đáp kịp nhiều vấn đề của thực tiễn đời sống đang đặt ra. Chưa quan tâm đến tính văn hóa trong khoa học-công nghệ. Chưa nghiên cứu sâu những vấn đề đặt ra trong đời sống văn hóa hiện nay, như: Công nghiệp văn hoá, kinh tế trong văn hoá, khai thác dịch vụ văn hoá kết hợp với bảo tồn di sản...Triển khai nhiều đề tài nghiên cứu nhưng việc ứng dụng kết quả nghiên cứu vào thực tiễn còn hạn chế.

Hệ thống thông tin đại chúng phát triển thiếu quy hoạch khoa học, gây lãng phí nguồn lực và quản lý không theo kịp sự phát triển. Một số cơ quan truyền thông có biểu hiện thương mại hóa, xa rời tôn chỉ, mục đích, đối tượng phục vụ; thiếu sự nhạy bén chính trị, chỉ tập trung khai thác, phản ánh mặt tiêu cực của đời sống xã hội; đăng tải thông tin không chính xác, khách quan, thậm chí sai sự thật, chạy theo khuynh hướng giật gân câu khách, tạo ra những sản phẩm yếu kém. Số lượng cơ quan báo chí, xuất bản không ngừng tăng nhưng hiệu quả xã hội chưa tương xứng, chưa quan tâm đúng mức yêu cầu giáo dục, xây dựng con người, phát triển văn hóa. Hoạt động xuất bản đang gặp nhiều khó khăn, có nguy cơ thu hẹp. Tình trạng liên kết dễ dãi, thẩm định nội dung cẩu thả tạo ra những ấn phẩm yếu kém về nhiều mặt. Vai trò, trách nhiệm của các cơ quan chủ quản báo chí, xuất bản chưa được phát huy. Một bộ phận cán bộ lãnh đạo cơ quan báo chí, xuất bản và phóng viên, biên tập viên yếu về năng lực chuyên môn, trách nhiệm xã hội, nghĩa vụ công dân, đạo đức nghề nghiệp, thậm chí vi phạm pháp luật. Tình trạng “thương mại hóa” báo chí, xuất bản chưa bị đẩy lùi, thậm chí còn lan rộng; có hiện tượng tư nhân núp bóng nhà nước để kinh doanh báo chí, xuất bản. Còn để lọt một số xuất bản phẩm có nội dung không phù hợp với đường lối, chính sách của Đảng và nhà nước.

Các chính sách, đề án phát triển văn hóa các dân tộc thiểu số vẫn thường đứng biệt lập, ít gắn kết với các chương trình, đề án phát triển về kinh tế-xã hội nên hiệu quả không cao, nguồn lực bảo đảm thực hiện còn hạn chế. Khoảng cách về mức hưởng thụ và sáng tạo văn hóa giữa các dân tộc, vùng sâu, vùng xa với khu vực đồng bằng và đô thị còn chênh lệch khá cao.

Chính sách văn hóa đối với tôn giáo chưa theo kịp tình hình phát triển tôn giáo. Sự định hướng xã hội về tín ngưỡng còn hạn chế dẫn đến tư tưởng duy tâm thần bí có xu hướng mở rộng trong xã hội. Xuất hiện một số đạo lạ hoạt động trái phép, tác động vào đời sống tinh thần của một bộ phận nhân dân. Môi trường văn hóa ở một số cơ sở thờ tự thiếu lành mạnh. Một số người lợi dụng chính sách tự do tín ngưỡng của Nhà nước tổ chức hoạt động kinh doanh văn hóa vụ lợi và truyền bá mê tín dị đoan tại các cơ sở tín ngưỡng, tôn giáo. Cá biệt có một số chức sắc tôn giáo kích động giáo dân đòi đất, lập tổ chức trái phép.

Cơ chế, chính sách về kinh tế trong văn hóa, văn hóa trong kinh tế, về huy động, quản lý các nguồn lực cho văn hóa chưa cụ thể, rõ ràng, làm hạn chế việc khơi dậy và phát huy tiềm năng văn hóa, các nguồn lực xã hội cho xây dựng và phát triển văn hóa. Chưa thực sự phát huy được vai trò chủ thể của người dân, của cộng đồng trong việc bảo tồn và phát huy bản sắc văn hóa của các dân tộc thiểu số. Chưa xử lý kịp thời những vấn đề mới nảy sinh về văn hóa (công nghiệp văn hóa, thị trường văn hóa, văn hóa mạng, văn hóa cho giới trẻ...). Năng lực dự báo, định hướng chiến lược của các cơ quan chỉ đạo, quản lý báo chí, xuất bản, văn hóa, văn nghệ còn nhiều hạn chế, lúng túng. Việc thể chế hóa chủ trương của Đảng về văn hóa còn chậm, thiếu đồng bộ (Nghị quyết Trung ương 5 và Nghị quyết 23 của Bộ Chính trị đến nay còn nhiều nội dung chưa thể chế hóa). Đối chiếu các đầu việc nêu ra trong Chương trình hành động của Chính phủ thực hiện Nghị quyết Trung ương 5 khóa VIII thì tất cả các đầu việc đều không thực hiện đúng thời gian đề ra. Có đầu việc chậm tới chục năm. Ví dụ Luật Quảng cáo dự kiến quý III/1999 ban hành thì tới năm 2012 Quốc hội mới thông qua. Một số lĩnh vực văn hoá, nghệ thuật mới phát sinh chưa được bổ sung vào luật để quản lý. Nhiều chính sách đối với văn nghệ sĩ đã lạc hậu nhưng chậm sửa đổi.

Việc quản lý, ngăn chặn thông tin, xuất bản phẩm yếu kém, độc hại chưa đạt yêu cầu. Còn để lễ hội diễn ra tràn lan, dịch vụ văn hóa biến tướng, hiệu quả văn hóa thấp. Công tác thanh tra, kiểm tra, xử lý sai phạm trong thực hiện các chính sách, pháp luật về văn hóa chưa thường xuyên, liên tục.

Đầu tư cho văn hóa còn thấp, chưa tương xứng, còn dàn trải, gián đoạn, hiệu quả thấp, chưa xác định rõ trọng tâm ưu tiên. Tỷ lệ chi cho văn hóa ở nhiều địa phương chưa đảm bảo được tỷ lệ 1,8% tổng chi ngân sách ở địa phương. Nguồn lực của dân đầu tư mất cân đối, chủ yếu cho các công trình văn hóa tâm linh. Chưa xử lý tốt mối quan hệ giữa đầu tư xây dựng đời sống văn hóa cộng đồng với đầu tư nuôi dưỡng các giá trị văn hóa tinh hoa.

Hệ thống thiết chế văn hóa và cơ sởvật chất, kỹ thuật cho hoạt động văn hóa còn thiếu và yếu, có nơi xuống cấp, thiếu đồng bộ, hiệu quả sử dụng thấp. Chưa có nhiều công trình văn hoá và khu vui chơi giải trí lớn; thiếu các điểm vui chơi giải trí cho trẻ em, cho công nhân làm việc tại các khu chế xuất, khu công nghiệp. Chưa đánh giá được hiệu quả của mô hình nhà văn hóa cấp xã, điểm bưu điện-văn hóa xã. Nguồn nhân lực cho hoạt động của hệ thống thiết chế văn hóa chưa đáp ứng yêu cầu, nhất là ở tuyến cơ sở. Nội dung hoạt động đơn điệu, chậm đổi mới, chưa thu hút được đông đảo các tầng lớp xã hội tham gia sáng tạo và hưởng thụ văn hóa. Năng lực chưa đủ mạnh để hội nhập quốc tế sâu hơn trên các hoạt động thuộc lĩnh vực thiết chế văn hóa. Nhiều sự kiện văn hóa chưa đem lại giá trị nhân văn tương ứng với đầu tư của Nhà nước và xã hội.

Công tác quy hoạch, đào tạo, bố trí cán bộ lãnh đạo, quản lý văn hóa các cấp nhất là nguồn nhân lực chất lượng cao còn nhiều hạn chế, bất cập. Một bộ phận không nhỏ cán bộ lãnh đạo, tham mưu, quản lý văn hóa các cấp chưa được đào tạo, bồi dưỡng đúng cách, bất cập cả về năng lực và kinh nghiệm. Đội ngũ cán bộ các cơ quan Đảng theo dõi, chỉ đạo công tác văn hóa còn mỏng, một số hạn chế về trình độ, năng lực, kinh nghiệm. Đội ngũ cán bộ người dân tộc thiểu số chưa nhiều, trình độ còn hạn chế. Chưa coi trọng công tác quy hoạch nguồn cán bộ, nhất là nguồn cán bộ chiến lược, dẫn đến đội ngũ cán bộ ở cấp chiến lược bị hụt hẫng. Một số nơi còn coi nhẹ chuyên môn văn hóa, văn nghệ trong bố trí cán bộ chỉ đạo, quản lý văn hóa, văn nghệ. Chậm ban hành chính sách đãi ngộ đối với trí thức văn hóa và văn nghệ sĩ có tài năng cống hiến cho sự phát triển văn hóa của quốc gia. Chính sách thu hút học sinh năng khiếu vào các trường văn hóa, nghệ thuật chưa hấp dẫn. Thiếu quan tâm đến việc đầu tư để phát hiện, tuyển chọn và đào tạo tài năng về văn hóa, văn nghệ. Chất lượng đội ngũ cán bộ văn hóa ở cơ sở còn nhiều bất cập. Trình độ năng lực đội ngũ cán bộ văn hóa, nhất là cán bộ ở cấp cơ sở chưa đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ.

Hoạt động giao lưu, hợp tác văn hóa với nước ngoài còn hạn chế cả về đầu tư nguồn lực, về tầm nhìn, tính hiệu quả. Hình ảnh Việt Nam, văn hóa Việt Nam còn hạn chế ở khu vực và thế giới. Tình trạng nhập khẩu, quảng bá, tiếp thu dễ dãi, thiếu chọn lọc sản phẩm văn hóa nước ngoài đã tác động tiêu cực đến đời sống văn hóa của một bộ phận nhân dân, nhất là lớp trẻ. Tỉ lệ chiếu phim nước ngoài trên các kênh truyền hình Việt Nam, ở Trung ương và các địa phương không thực hiện đúng quy định. Việc chủ động giới thiệu các tác phẩm văn hóa, nghệ thuật có chất lượng ra nước ngoài chưa được quan tâm đúng mức khiến vị thế văn hóa, nghệ thuật Việt Nam trong các cuộc thi quốc tế chuyên nghiệp chưa được khẳng định xứng đáng.

3. Nguyên nhân của khuyết điểm, hạn chế

Những khuyết điểm, hạn chế nêu trên có nhiều nguyên nhân.

3.1. Nguyên nhân khách quan

Sự biến đổi nhanh chóng, nhiều yếu tố mới, phức tạp của đời sống xã hội đã tác động nhiều chiều, dẫn tới sự thụ động, lúng túng trong lãnh đạo, quản lý, tổ chức hoạt động văn hoá.

Mặt trái của cơ chế thị trường, của toàn cầu hoá đã ảnh hưởng tiêu cực đến đời sống văn hóa, tư tưởng, đạo đức, lối sống của một bộ phận không nhỏ cán bộ, đảng viên và nhân dân, nhất là lớp trẻ.

Sự phát triển mạnh mẽ và quốc tế hóa công nghệ thông tin, truyền thông, giải trí, tiêu dùng cùng với quá trình giao lưu văn hoá với nhiều mặt tích cực và cả những mặt tiêu cực đã tạo ra những thách thức, khó khăn lớn cho công tác lãnh đạo, quản lý và hoạt động văn hóa.

Xuất phát điểm nền kinh tế nước ta còn thấp nên sự đầu tư của Nhà nước và xã hội cho sự nghiệp văn hoá chưa tương xứng với yêu cầu ngày càng cao của các tầng lớp dân cư. Điều kiện (trình độ dân trí, văn hóa, đời sống kinh tế...) không đồng đều giữa các vùng, miền, nhất là những khó khăn ở vùng sâu, vùng xa, vùng dân tộc thiểu số.

Các thế lực thù địch thực hiện chiến lược "diễn biến hoà bình" trên mặt trận tư tưởng, văn hoá, chống phá ta ngày càng quyết liệt.

3.2. Nguyên nhân chủ quan

Nguyên nhân của những hạn chế, yếu kém nêu trên chủ yếu là do nhiều cấp ủy, chính quyền chưa quan tâm đầy đủ lĩnh vực văn hóa; lãnh đạo, chỉ đạo chưa thật quyết liệt. Không ít cấp ủy, chính quyền, các đoàn thể chính trị-xã hội, kể cả ở cấp Trung ương, chưa quán triệt đầy đủ những nội dung cơ bản của Nghị quyết Trung ương 5 (khóa VIII); nhận thức chưa đầy đủ, sâu sắc về vị trí, vai trò, đặc trưng của văn hóa; hiểu văn hóa là những hoạt động văn hóa cụ thể, còn có biểu hiện lơi lỏng trong lãnh đạo, tổ chức thực hiện Nghị quyết. Chưa chú trọng đúng mức do không thấy hết tầm quan trọng của văn hóa đối với việc xây dựng con người, để cho tình hình tư tưởng, đạo đức, lối sống có nhiều mặt bị sa sút so với thời điểm ra đời Nghị quyết, để nhiều hoạt động văn hóa chạy theo thành tích, phô trương, thiếu chiều sâu nhân văn, thiếu tính bền vững.

Những yếu kém, sai phạm, bức xúc về văn hóa chỉ đạo, giải quyết chưa quyết liệt, thiếu dứt điểm hoặc phương pháp xử lý không phù hợp, kém hiệu quả, thường nặng về biện pháp hành chính, pháp luật, nhẹ về vận động, thuyết phục, cảm hóa, giáo dục. Sự phối hợp giữa các bộ, ngành, đoàn thể, địa phương, đơn vị thiếu chặt chẽ, đồng bộ.

- Việc cụ thể hóa, thể chế hóa Nghị quyết của Đảng còn chậm, thiếu đồng bộ và trong một số trường hợp thiếu khả thi. Do vậy, chưa động viên tối đa các cá nhân và chủ thể văn hóa tham gia vào sáng tạo và truyền bá văn hóa, ngăn chặn, đẩy lùi sản phẩm độc hại, tiêu cực.

Công tác quản lý nhà nước về văn hóa chậm được đổi mớii, có lúc, có nơi bị xem nhẹ, thậm chí buông lỏng, kỷ luật, kỷ cương không nghiêm. Phương thức lãnh đạo, quản lý của các cấp từ Trung ương đến địa phương về văn hóa chậm đổi mới, chưa thoát khỏi lối mòn mệnh lệnh, bao cấp, đơn giản; chưa lường hết tính phức tạp và những tác động tiêu cực từ mặt trái của cơ chế thị trường và hội nhập quốc tế.

Đầu tư cho lĩnh vực văn hóa chưa tương xứng và còn dàn trải.

Chưa nắm bắt kịp thời những vấn đề mới về văn hóa để đầu tư đúng hướng và có hiệu quả. Công tác nghiên cứu lý luận, tổng kết thực tiễn về văn hóa lúng túng, bất cập nên tính dự báo và định hướng bị hạn chế; chưa làm rõ nhiều vấn đề liên quan đến văn hoá trong kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa; trong việc xác định những giá trị truyền thống cũng như những giá trị mới cần xây dựng; trong xử lý các mối quan hệ giữa truyền thống và đương đại, dân tộc và quốc tế, bảo tồn và phát triển, văn hoá và kinh tế...

Chưa quan tâm đúng mức công tác đào tạo, bồi dưỡng nguồn nhân lực hoạt động trong lĩnh vực văn hóa, nhất là đội ngũ cán bộ lãnh đạo, quản lý các cấp. Việc đào tạo, bồi dưỡng nguồn nhân lực cho hoạt động văn hóa còn nhiều bất cập về cơ sở vật chất, kỹ thuật; về giáo trình, tài liệu; đội ngũ giáo viên và phương pháp dạy và học. Đội ngũ cán bộ lãnh đạo, quản lý và hoạt động trên lĩnh vực văn hóa, văn nghệ các cấp còn yếu về trình độ, năng lực, kinh nghiệm nên chưa làm tốt vai trò tham mưu cho cấp ủy, chính quyền các cấp và chỉ đạo, quản lý các hoạt động văn hóa.

4. Một số kinh nghiệm

Một là, cần đặt lên hàng đầu việc bồi dưỡng tư tưởng, đạo đức, lối sống, lấy việc xây dựng nhân cách con người làm trọng tâm cốt lõi của phát triển văn hóa; chăm lo xây dựng con người một cách toàn diện, thiết thực; kiên quyết đấu tranh chống mọi tiêu cực xã hội làm tha hóa con người.

Hai là, tôn trọng, phát huy dân chủ, tính tích cực, sáng tạo, gắn với trách nhiệm xã hội, nghĩa vụ công dân của mỗi cá nhân, tập thể, cộng đồng dân cư; tôn trọng pháp luật và thuần phong mĩ tục của dân tộc; khắc phục tình trạng buông lỏng, hữu khuynh hoặc can thiệp thô bạo, mất dân chủ, hạn chế tự do sáng tạo trong văn hóa.

Ba là, kịp thời thể chế hóa các quan điểm, đường lối của Đảng về văn hóa thành các chính sách, pháp luật của Nhà nước, xử lý hài hòa mối quan hệ giữa phát triển kinh tế, xây dựng Đảng và hệ thống chính trị với phát triển văn hóa; khắc phục tình trạng chạy theo lợi ích kinh tế trước mắt, không quan tâm các giá trị văn hóa.

Bốn là, sự gương mẫu của cán bộ, đảng viên, nhất là người đứng đầu các cấp, các ngành là nhân tố quyết định tạo niềm tin trong nhân dân, làm tấm gương văn hóa, đạo đức cho xã hội noi theo.

Năm là, coi trọng việc đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ cán bộ chỉ đạo, quản lý văn hóa, văn học, nghệ thuật, báo chí có phẩm chất, năng lực, tâm huyết và trách nhiệm.

III- MỤC TIÊU, QUAN ĐIỂM XÂY DỰNG VÀ PHÁT TRIỂN VĂN HÓA, CON NGƯỜI VIỆT NAM TRONG THỜI GIAN TỚI

1- Dự báo những yếu tố tác động đến sự phát triển văn hóa nước ta

1.1- Những yếu tố thuận lợi

Hòa bình, hợp tác và phát triển vẫn là xu thế chung. Thành tựu, kinh nghiệm của những năm đổi mới đã tạo cho đất nước sức mạnh tổng hợp lớn hơn. Nhận thức về vai trò, vị trí của văn hóa ngày càng sâu sắc, toàn diện hơn. Khoa học, công nghệ phát triển mạnh, thúc đẩy hình thành xã hội thông tin, tạo điều kiện để nâng chất lượng hoạt động. Sự phát triển các hình thức thể hiện mới về văn hóa, nghệ thuật (giao lưu trực tuyến, blog, văn học mạng, truyền hình thực tế sách điện tử...), xã hội hóa hoạt động văn hóa; mở rộng, đa dạng, đa phương trong giao lưu, hợp tác quốc tế về văn hóa, nghệ thuật... đang tác động thúc đẩy các hoạt động văn hóa. Đồng thời với phát triển kinh tế, phát triển văn hóa gắn kết chặt chẽ với việc xây dựng con người, xây dựng gia đình đang là xu thế của thời đại. Các quốc gia trên thế giới chú trọng đến văn hóa với tư cách là "sức mạnh mềm" của mỗi quốc gia trong quan hệ quốc tế.

Nước ta đang phấn đấu để trở thành một nước công nghiệp theo hướng hiện đại. Yêu cầu của quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế đòi hỏi phải phát huy sức mạnh nội sinh dân tộc, đặc biệt là văn hóa dân tộc. Dân chủ xã hội ngày càng mở rộng. Các tầng lớp nhân dân tham gia ngày càng đông đảo, năng động, tích cực hơn đối với sự nghiệp xây dựng nền văn hóa nước nhà trong cơ chế thị trường, đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế.

1.2- Những khó khăn và thách thức

Tình trạng suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống của một bộ phận không nhỏ cán bộ, đảng viên gắn với tệ quan liêu, tham nhũng, lãng phí chưa khắc phục được. Cuộc đấu tranh cho chủ quyền quốc gia, lợi ích dân tộc vẫn diễn biến phức tạp; tranh chấp lãnh thổ, lãnh hải ngày càng gay gắt, khó lường. Cuộc khủng hoảng kinh tế thế giới, biến đổi khí hậu, mặt trái của quá trình toàn cầu hóa, kinh tế thị trường, công nghệ thông tin, sản phẩm độc hại tác động tiêu cực đến văn hóa, gây biến đổi các giá trị văn hóa truyền thống. Tâm lý bao cấp, thụ động; đội ngũ cán bộ quản lý và trình độ chỉ đạo, quản lý văn hóa bất cập; âm mưu, thủ đoạn "diễn biến hòa bình" của các thế lực thù địch; những biểu hiện "tự diễn biến", "tự chuyển hóa" xa rời mục tiêu xã hội chủ nghĩa trong một bộ phận cán bộ, đảng viên, nhân dân ngày càng phức tạp, tác động tiêu cực đến cả xã hội, trong đó có lĩnh vực văn hóa.

2. Mục tiêu

Quá trình tổng kết Nghị quyết Trung ương 5 khóa VIII, nhiều ý kiến của các nhà quản lý, nhà khoa học cho rằng, cần xác định mục tiêu trước, sau đó mới đề ra các quan điểm chỉ đạo thực hiện mục tiêu nói trên. So với Nghị quyết Trung ương 5 khóa VIII, Nghị quyết lần này xác định rõ mục tiêu chung và mục tiêu cụ thể đến năm 2020, tầm nhìn 2030 của sự nghiệp xây dựng nền văn hóa và con người. Mục tiêu chung ngắn gọn, có tính khái quát cao thể hiện tư tưởng nêu trong Cương lĩnh của Đảng về xây dựng, phát triển "nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc" gắn với mục tiêu phát triển con người, phát triển bền vững đất nước và bảo vệ vững chắc Tổ quốc.

- Mục tiêu chung

Xây dựng nền văn hóa và con người Việt Nam phát triển toàn diện, hướng đến chân - thiện - mỹ thấm nhuần tinh thần dân tộc, nhân văn, dân chủ và khoa học. Văn hóa thực sự trở thành nền tảng tinh thần vững chắc của xã hội, là sức mạnh nội sinh quan trọng bảo đảm sự phát triển bền vững và bảo vệ vững chắc Tổ quốc vì mục tiêu dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh.

- Mục tiêu cụ thể

+ Hoàn thiện các chuẩn mực giá trị văn hóa và con người Việt Nam, tạo môi trường và diều kiện để phát triển về nhân cách, đạo đức, trí tuệ, năng lực sáng tạo, thể chất, tâm hồn, trách nhiệm xã hội, nghĩa vụ công dân, ý thức tuân thủ pháp luật; đề cao tinh thần yêu nước, tự hào dân tộc, lương tâm, trách nhiệm của mỗi người với bản thân mình, với gia đình, cộng đồng, xã hội và đất nước.

+ Xây dựng môi trường văn hóa lành mạnh, phù hợp với bối cảnh phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế. Xây dựng văn hóa trong hệ thống chính trị, trong từng cộng đồng làng, bản, khu phố, cơ quan, đơn vị, doanh nghiệp và mỗi gia đình. Phát huy vai trò của gia đình cộng đồng, xã hội trong việc xây dựng môi trường văn hóa, làm cho văn hóa trở thành nhân tố thúc đẩy con người Việt Nam hoàn thiện nhân cách.

+ Hoàn thiện thể chế, chế định pháp lý và thiết chế văn hóa bảo đảm xây dựng và phát triển văn hóa, con người trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế.

+ Xây dựng thị trường văn hóa lành mạnh, đẩy mạnh phát triển công nghiệp văn hóa, tăng cường quảng bá văn hóa Việt Nam.

+ Từng bước thu hẹp khoảng cách về hưởng thụ văn hóa giữa thành thị và nông thôn, giữa các vùng miền và các giai tầng xã hội. Ngăn chặn và đẩy lùi sự xuống cấp về đạo đức xã hội.

- Một số chỉ tiêu văn hóa đến năm 2020 được ghi trong các chiến lược phát triển ở các lĩnh vực của ngành văn hóa, thông tin do Thủ tướng Chính phủ phê duyệt: 100% số tỉnh, thành phố có đủ các thiết chế văn hóa; 90 - 100% số quận, huyện, thị xã có nhà văn hoá và thư viện; 80 - 90% số xã, thị trấn có nhà văn hoá; 60 - 70% số làng, bản, ấp có nhà văn hoá; Phủ sóng truyền hình số mặt đất đạt 80% địa bàn dân cư; Đạt 01 bản sách/mỗi người trong thư viện công cộng; Đạt 05 bản sách/mỗi người/năm; Đạt 01 lượt người/năm đến rạp xem phim điện ảnh; 100% di tích quốc gia đặc biệt, 70% di tích quốc gia được Nhà nước đầu tư bảo tồn; 70 - 80% số gia đình đạt tiêu chuẩn gia đình văn hóa; 65 - 70% số làng, bản, khu phố đạt tiêu chuẩn làng, bản, khu phố văn hóa; 80% "Doanh nghiệp đạt chuẩn văn hóa" theo quy định của Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch; Cơ bản đưa các dân tộc thiểu số rất ít người (có số dân dưới 10.000 người) ra khỏi tình trạng cần bảo vệ khẩn cấp về văn hóa.

3- Quan điểm

Qua 15 năm thực hiện Nghị quyết Trung ương 5 khóa VIII về văn hóa, trong bối cảnh quốc tế và đất nước có nhiều biến đổi, đối chiếu nội dung Nghị quyết với thực tiễn, 5 quan điểm nêu trong Nghị quyết Trung ương 5 về cơ bản vẫn còn giá trị, tuy nhiên cần nghiên cứu để bổ sung, phát triển và sắp xếp lại cho phù hợp hơn với giai đoạn hiện nay và sắp tới, nhất là về vấn đề xây dựng nhân cách, đạo đức con người. Quan điểm trong Nghị quyết Trung ương 5 xác định vị trí, vai trò của văn hóa. Vị trí của văn hóa là nền tảng tinh thần của xã hội. Vai trò của văn hóa là mục tiêu, động lực phát triển kinh tế-xã hội. Nghị quyết Đại hội Đảng lần thứ X, XI xác định quan điểm phát triển bền vững và đặt ra nhiệm vụ văn hóa gắn kết chặt chẽ với kinh tế, chính trị. Tiếp thu quan điểm nói trên, Nghị quyết lần này thay cụm từ “phát triển kinh tế-xã hội” bằng cụm từ “phát triển bền vững đất nước” và đưa thêm nội dung “văn hóa phải được đặt ngang hàng với kinh tế, chính trị, xã hội” để thống nhất nhận thức trong tổ chức thực hiện. Quan điểm 2 và quan điểm 3 đều nói về tính chất của nền văn hóa: Quan điểm 2 nói về tính tiên tiến và tính dân tộc; Quan điểm 3 nói về tính thống nhất, tính đa dạng. Hai quan điểm trên gộp làm một và bổ sung làm rõ đặc trưng “tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc” của nền văn hóa mà chúng ta đang xây dựng, sửa lại từ ngữ cho rõ nghĩa. Quan điểm 4 xác định lực lượng, vai trò của các chủ thể trong xây dựng và phát triển sự nghiệp văn hóa; Nghị quyết lần này bổ sung thêm vai trò của Nhà nước và nhân dân. Quan điểm 5 nói về cách thức tiến hành, phương châm hành động, xử lý vấn đề xây dựng và phát triển văn hóa trong thực tiễn được đưa vào nội dung nhiệm vụ và giải pháp. Như vậy, 5 quan điểm trong Nghị quyết Trung ương 5 được tổng hợp thành 3 quan điểm. Nghị quyết lần này bổ sung hai quan điểm mới để chỉ đạo xây dựng con người, đặc biệt là xây dựng nhân cách, lối sống và chỉ đạo xây dựng môi trường văn hóa, con người trong mối tương quan với kinh tế.

5 quan điểm nêu trong Nghị quyết như sau:

- Văn hóa là nền tảng tinh thần của xã hội, là mục tiêu, động lực phát triển bền vững đất nước. Văn hóa phải được đặt ngang hàng với kinh tế, chính trị, xã hội.

- Xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, thống nhất trong đa dạng của cộng đồng các dân tộc Việt Nam, với các đặc trưng dân tộc, nhân văn, dân chủ và khoa học.

- Phát triển văn hóa vì sự hoàn thiện nhân cách con người và xây dựng con người để phát triển văn hóa. Trong xây dựng văn hóa, trọng tâm là chăm lo xây dựng con người có nhân cách, lối sống tốt đẹp, với các đặc tính cơ bản: yêu nước, nhân ái, nghĩa tình, trung thực, đoàn kết, cần cù, sáng tạo.

- Xây dựng đồng bộ môi trường văn hóa, trong đó chú trọng vai trò của gia đình, cộng đồng. Phát triển hài hòa giữa kinh tế và văn hóa; cần chú ý đầy đủ đến yếu tố văn hóa và con người trong phát triển kinh tế.

- Xây dựng và phát triển văn hóa là sự nghiệp của toàn dân do Đảng lãnh đạo, Nhà nước quản lý, nhân dân là chủ thể sáng tạo, đội ngũ trí thức giữ vai trò quan trọng.Văn hóa có tầng nấc nhất định, trong đó văn hóa đỉnh cao đòi hỏi vị trí, vai trò của văn nghệ sĩ phải cao để sáng tác ra những tác phẩm văn hóa.

IV- NHIỆM VỤ XÂY DỰNG VÀ PHÁT TRIỂN VĂN HÓA, CON NGUỜI VIỆT NAM TRONG THỜI GIAN TỚI

Từ 10 nhiệm vụ ở Nghị quyết Trung ương 5 khóa VIII về văn hóa, Nghị quyết lần này đề xuất 6 nhiệm vụ. Do Trung ương đã ban hành Nghị quyết Trung ương 6 khóa XI về phát triển khoa học và công nghệ và Nghị quyết Trung ương 8 khóa XI về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo nên Nghị quyết lần này không đề cập đến hai lĩnh vực trên như trong Nghị quyết Trung ương 5 khóa VIII. Xuyên suốt các nhiệm vụ của Nghị quyết là xây dựng và phát triển nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, xây dựng nhân cách, lối sống tốt đẹp của con người Việt Nam. Với cách tiếp cận đặt văn hóa trong mối quan hệ với kinh tế, chính trị và vấn đề mới xuất hiện trong xã hội, Nghị quyết có hai nhiệm vụ mới là Xây dựng văn hóa trong chính trị và kinh tế và Phát triển công nghiệp văn hóa đi đôi với xây dựng hoàn thiện thị trường văn hóa, tạo điểm nhấn trong tổ chức thực hiện. Trong từng nhiệm vụ cụ thể cũng nêu nhiều vấn đề mới đáp ứng yêu cầu xây dựng và phát triển văn hóa, con người hiện nay, như xây dựng nhân cách, lối sống con người, con người với môi trường, văn hóa với xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, quản lý thông tin truyền thông, quyền tác giả và các quyền liên quan, quyền tự do sáng tạo của văn nghệ sĩ, xây dựng lý luận văn hóa, văn nghệ, chủ động hội nhập quốc tế về văn hóa...

Cụ thể 6 nhiệm vụ trong Nghị quyết như sau:

1- Xây dựng con người Việt Nam phát triển toàn diện

Chăm lo xây dựng con người Việt Nam phát triển toàn diện, trọng tâm là bồi dưỡng tinh thần yêu nước, lòng tự hào dân tộc, đạo đức, lối sống và nhân cách. Tạo chuyển biến mạnh mẽ về nhận thức, ý thức tôn trọng pháp luật, mọi người Việt Nam đều hiểu biết sâu sắc, tự hào, tôn vinh lịch sử, văn hóa dân tộc.

Hướng các hoạt động văn hóa, giáo dục, khoa học vào việc xây dựng con người có thế giới quan khoa học, hướng tới chân - thiện - mỹ. Gắn xây dựng, rèn luyện đạo đức với thực hiện quyền con người, quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân. Nâng cao trí lực, bồi dưỡng tri thức cho con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu của nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa là hội nhập quốc tế của kinh tế tri thức và xã hội học tập. Đúc kết và xây dựng hệ giá trị chuẩn của con người Việt Nam thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế.

Xây dựng và phát huy lối sống  "Mỗi người vì mọi người, mọi người vì mỗi người"; hình thành lối sống có ý thức tự trọng, tự chủ, sống và làm việc theo Hiến pháp và pháp luật, bảo vệ môi trường; kết hợp hài hòa tính tích cực cá nhân và tính tích cực xã hội; đề cao trách nhiệm cá nhân đối với bản thân, gia đình và xã hội. Khẳng định, tôn vinh cái đúng, cái tốt đẹp, tích cực, cao thượng; nhân rộng các giá trị cao đẹp, nhân văn.

Tăng cường giáo dục nghệ thuật nâng cao năng lực cảm thụ thẩm mỹ cho nhân dân, đặc biệt là thanh niên, thiếu niên. Phát huy vai trò của văn học - nghệ thuật trong việc bồi dưỡng tâm hồn, tình cảm của con người. Bảo đảm quyền hưởng thụ và sáng tạo văn hóa của mỗi người dân và của cộng đồng. Nâng cao thể lực, tầm vóc con người Việt Nam, gắn giáo dục thể chất với giáo dục tri thức, đạo đức, kỹ năng sống, đáp ứng yêu cầu xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Đấu tranh phê phán, đẩy lùi cái xấu, cái ác, thấp hèn, lạc hậu; chống các quan điểm, hành vi sai trái, tiêu cực ảnh hưởng xấu đến xây dựng nền văn hóa, làm tha hóa con người. Có giải pháp khắc phục những mặt hạn chế của con người Việt Nam.

Ban Chấp hành Trung ương giao nhiệm vụ cho các cơ quan chức năng nghiên cứu, tổng kết, thảo luận, lấy ý kiến nhân dân về những mặt hạn chế của con người Việt Nam nhằm tạo ra sự đồng thuận, quyết tâm khắc phục những mặt hạn chế của con người Việt Nam.

2- Xây dựng môi trường văn hóa lành mạnh

Mỗi địa phương, cộng đồng, cơ quan, đơn vị, tổ chức phải là một môi trường văn hóa lành mạnh, góp phần giáo dục, rèn luyện con người về nhân cách, lối sống. Gắn kết xây dựng môi trường văn hóa với bảo vệ môi trường sinh thái. Đưa nội dung giáo dục đạo đức con người, đạo đức công dân vào các hoạt động giáo dục của xã hội ở mọi cấp học, ngành học.

Trong thời đại ngày nay, bồi dưỡng tâm hồn, tính cách con người là quan trọng, cần được bồi dưỡng từ thuở ấu thơ.

Thực hiện chiến lược phát triển gia đình Việt Nam, xây dựng gia đình thực sự là nơi hình thành, nuôi dưỡng nhân cách văn hóa và giáo dục nếp sống cho con người. Phát huy giá trị truyền thống tốt đẹp, xây dựng gia đình no ấm, tiến bộ, hạnh phúc, văn minh. Xây dựng và nhân rộng các mô hình gia đình văn hóa tiêu biểu, có nền nếp, ông bà, cha mẹ mẫu mực, con cháu hiếu thảo, vợ chồng hòa thuận, anh chị em đoàn kết, thương yêu nhau. Xây dựng mỗi trường học phải thực sự là một trung tâm văn hóa giáo dục, rèn luyện con người về lý tưởng, phẩm chất, nhân cách, lối sống; giáo dục truyền thống văn hóa cho thế hệ trẻ. Xây dựng đời sống văn hóa ở địa bàn dân cư, các cơ quan, đơn vị, doanh nghiệp đoàn kết, dân chủ, văn minh, đạt chuẩn thực chất về văn hóa; thực hiện tốt quy chế dân chủ ở cơ sở, xây dựng nếp sống văn hóa tiến bộ, văn minh, nhất là trong việc cưới, việc tang, lễ hội. Nâng cao chất lượng, hiệu quả các cuộc vận động văn hóa, phong trào  "Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa".

Gắn các hoạt động văn hóa với phát triển kinh tế - xã hội, bảo đảm quốc phòng, an ninh, với chương trình xây dựng nông thôn mới, đô thị văn minh. Từng bước thu hẹp khoảng cách hưởng thụ văn hóa giữa các vùng miền, giữa các giai tầng xã hội, giữa thành thị và nông thôn, giữa đồng bằng và miền núi, vùng sâu, vùng xa. Xây dựng, hoàn thiện đi đôi với nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động của các thiết chế văn hóa. Tạo điều kiện để nhân dân chủ động tổ chức các hoạt động văn hóa cộng đồng.

Phát huy các giá trị, nhân tố tích cực trong văn hóa tôn giáo, tín ngưỡng; khuyến khích các hoạt động tôn giáo gắn bó với dân tộc, hướng thiện, nhân đạo, nhân văn, tiến bộ, "tốt đời, đẹp đạo". Khuyến khích các hoạt động "đền ơn đáp nghĩa", "uống nước nhớ nguồn", từ thiện, nhân đạo.

Ban Chấp hành Trung ương thừa nhận những nhân tố tích cực trong văn hóa tôn giáo, tín ngưỡng hướng con người đến những giá trị đích thực của văn hóa, kể cả những người "vô thần" - không theo tôn giáo nào cũng trân trọng những giá trị tốt đẹp của văn hóa.

3- Xây dựng văn hóa trong chính trị và kinh tế

Chú trọng chăm lo xây dựng văn hóa trong Đảng, trong các cơ quan nhà nước và các đoàn thể; coi đây là nhân tố quan trọng để xây dựng hệ thống chính trị trong sạch, vững mạnh. Trong đó, trọng tâm là xây dựng đội ngũ cán bộ, đảng viên, công chức, viên chức có phẩm chất đạo đức, tận tụy, hết lòng phụng sự Tổ quốc, phục vụ nhân dân, gắn bó máu thịt với nhân dân, có ý thức thượng tôn pháp luật, dân chủ đi đôi với kỷ luật, kỷ cương; tự do cá nhân gắn với trách nhiệm xã hội và nghĩa vụ công dân. Ngăn chặn, đẩy lùi tình trạng suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống trong một bộ phận cán bộ, công chức, đảng viên.

Thường xuyên quan tâm xây dựng văn hóa trong kinh tế. Con người thực sự là trung tâm trong quá trình phát triển kinh tế - xã hội. Tạo lập môi trường văn hóa pháp lý, thị trường sản phẩm văn hóa minh bạch, tiến bộ, hiện đại để các doanh nghiệp tham gia xây dựng, phát triển văn hóa. Xây dựng văn hóa doanh nghiệp, văn hóa doanh nhân với ý thức tôn trọng pháp luật, giữ chữ tín, cạnh tranh lành mạnh, vì sự phát triển bền vững và bảo vệ Tổ quốc.

Phát huy ý thức và tinh thần dân tộc, động viên toàn dân, trước hết là các doanh nghiệp, doanh nhân xây dựng và phát triển các thương hiệu Việt Nam có uy tín trên thị trường trong nước và quốc tế.

4- Nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động văn hóa

Huy động sức mạnh của toàn xã hội nhằm bảo tồn, phát huy các giá trị văn hóa truyền thống, khích lệ sáng tạo các giá trị văn hóa mới, tiếp thu tinh hoa văn hóa nhân loại, làm giàu văn hóa dân tộc.

Xây dựng cơ chế để giải quyết hợp lý, hài hòa giữa bảo tồn, phát huy di sản văn hóa với phát triển kinh tế - xã hội. Bảo tồn, tôn tạo các di tích lịch sử - văn hóa tiêu biểu, phục vụ giáo dục truyền thống và phát triển kinh tế; gắn kết bảo tồn, phát huy di sản văn hóa với phát triển du lịch. Phục hồi và bảo tồn một số loại hình nghệ thuật truyền thống có nguy cơ mai một. Phát huy các di sản được UNESCO công nhận, góp phần quảng bá hình ảnh đất nước và con người Việt Nam.

Phát triển đi đôi với giữ gìn sự trong sáng của tiếng Việt; khắc phục tình trạng lạm dụng tiếng nước ngoài. Giữ gìn và phát huy di sản văn hóa các dân tộc thiểu số, nhất là tiếng nói chữ viết, trang phục, lễ hội truyền thống, các giá trị văn hóa tích cực trong tôn giáo, tín ngưỡng.

Phát triển sự nghiệp văn học, nghệ thuật, tạo mọi điều kiện cho sự tìm tòi, sáng tạo của đội ngũ văn nghệ sĩ để có nhiều tác phẩm có giá trị tư tưởng và nghệ thuật, thấm nhuần tinh thần nhân văn, dân tộc, dân chủ, tiến bộ, phản ảnh chân thật, sinh động sâu sắc đời sống, lịch sử dân tộc và công cuộc đổi mới đất nước. Đẩy mạnh sáng tác, quảng bá tác phẩm, công trình về đề tài cách mạng, kháng chiến, lịch sử dân tộc, công cuộc đổi mới đất nước từng bước xây dựng hệ thống lý luận văn học, nghệ thuật Việt Nam.

Đổi mới phương thức hoạt động của các hội văn học, nghệ thuật nhằm tập hợp, tạo điều kiện để văn nghệ sĩ hoạt động tích cực, hiệu quả. Khuyến khích nhân dân sáng tạo, trao truyền và phát huy các giá trị văn hóa dân tộc.

Có cơ chế khuyến khích văn nghệ sĩ, nghệ nhân phát huy tài năng, năng lực sáng tác, quảng bá văn học, nghệ thuật với ý thức đầy đủ về trách nhiệm xã hội và nghĩa vụ công dân của mình. Trọng dụng, tôn vinh trí thức, văn nghệ sĩ, nghệ nhân trên cơ sở cống hiến cho đất nước. Chú trọng phát triển năng khiếu và tài năng trẻ.

Quy hoạch, sắp xếp lại hệ thống báo chí đáp ứng yêu cầu phát triển, bảo đảm thiết thực, hiệu quả. Chú trọng công tác quản lý các loại hình thông tin trên mạng in-tơ-nét để định hướng tư tưởng và thẩm mỹ cho nhân dân, nhất là cho thanh niên, thiếu niên. Đổi mới nội dung, phương thức hoạt động và cơ chế đầu tư theo hướng ưu tiên các cơ quan báo chí, truyền thông chủ lực. Các cơ quan truyền thông phải thực hiện đúng tôn chỉ, mục đích, đối tượng phục vụ chủ yếu; nâng cao tính tư tưởng, nhân văn và khoa học, góp phần xây dựng nền văn hóa và con người Việt Nam.

5- Phát triển công nghiệp văn hóa đi đôi với xây dựng, hoàn thiện thị trường văn hóa

Phát triển công nghiệp văn hóa nhằm khai thác và phát huy những tiềm năng và giá trị đặc sắc của văn hóa Việt Nam; khuyến khích xuất khẩu sản phẩm văn hóa, góp phần quảng bá văn hóa Việt Nam ra thế giới.

Có cơ chế khuyến khích đầu tư cơ sở vật chất, trang thiết bị kỹ thuật và công nghệ tiên tiến để nâng cao chất lượng sản phẩm văn hóa. Tạo thuận lợi cho các doanh nghiệp văn hóa, văn nghệ, thể thao, du lịch thu hút các nguồn lực xã hội để phát triển.

Đổi mới, hoàn thiện thể chế, tạo môi trường pháp lý thuận lợi để xây dựng, phát triển thị trường văn hóa và công nghiệp văn hóa.

Nâng cao ý thức thực thi các quy định pháp luật về quyền tác giả và các quyền liên quan trong toàn xã hội. Củng cố và tăng cường hiệu quả hoạt động của các cơ quan quản lý và cơ quan thực thi quyền tác giả từ Trung ương đến địa phương.

6- Chủ động hội nhập quốc tế về văn hóa, tiếp thu tinh hoa văn hóa nhân loại

Chủ động mở rộng hợp tác văn hóa với các nước, thực hiện đa dạng các hình thức văn hóa đối ngoại, đưa các quan hệ quốc tế về văn hóa đi vào chiều sâu, đạt hiệu quả thiết thực; tiếp nhận có chọn lọc tinh hoa văn hóa thế giới, làm phong phú thêm văn hóa dân tộc.

Phát huy tài năng, tâm huyết của trí thức, văn nghệ sĩ người Việt Nam ở nước ngoài trong việc tham gia phát triển văn hóa của đất nước, trở thành cầu nối quảng bá hình ảnh đất nước, văn hóa, con người Việt Nam. Chú trọng truyền bá văn hóa Việt Nam, dạy tiếng Việt cho người Việt Nam ở nước ngoài và người nước ngoài ở Việt Nam. Xây dựng một số trung tâm văn hóa Việt Nam ở nước ngoài và trung tâm dịch thuật, quảng bá văn hóa Việt Nam ra nước ngoài. Chủ động đón nhận cơ hội phát triển, vượt qua các thách thức để giữ gìn, hoàn thiện bản sắc văn hóa dân tộc; hạn chế, khắc phục những ảnh hưởng tiêu cực mặt trái của toàn cầu hóa về văn hóa.

Xây dựng cơ chế, chính sách phát triển văn hóa đối ngoại; hỗ trợ quảng bá nghệ thuật quốc gia và xuất khẩu các sản phẩm văn hóa ra nước ngoài.

V- GIẢI PHÁP

Nghị quyết lần này đề xuất 4 nhóm giải pháp, trong đó có 2 nhóm giải pháp mới: Nhóm giải pháp thứ nhất và nhóm giải pháp thứ ba. Báo cáo tổng kết 15 năm thực hiện Nghị quyết Trung ương 5 khóa VIII đã chỉ rõ những khuyết điểm, yếu kém trong xây dựng và phát triển văn hóa nước ta có nguyên nhân sâu xa từ nhận thức chưa sâu sắc, đầy đủ về vai trò, vị trí, đặc trưng của văn hóa nên cần thiết phải nhấn mạnh việc không ngừng nâng cao nhận thức, tiếp tục đổi mới tư duy, phương thức lãnh đạo và quản lý văn hóa, coi đó là khâu đột phá thể hiện quyết tâm chính trị của toàn Đảng, toàn dân để thực hiện các nhiệm vụ văn hóa trong tình hình mới. Thực tiễn cho thấy, qua 15 năm thực hiện Nghị quyết Trung ương 5 khóa VIII, việc xây dựng đội ngũ cán bộ chỉ đạo, quản lý văn hóa ở các cấp chưa đạt kết quả như mong muốn, ảnh hưởng lớn đến việc tổ chức thực hiện các nhiệm vụ phát triển văn hóa. Để giải quyết khâu này, cần có giải pháp tập trung xây dựng đội ngũ cán bộ làm công tác văn hóa đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ trong thời gian tới.

Có 4 nhóm giải pháp nêu trong Nghị quyết như sau:

1- Tiếp tục đổi mới phương thức lãnh đạo của Đảng đối với lĩnh vực văn hóa.

Các cấp ủy, tổ chức đảng cần xác định xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam là một nhiệm vụ quan trọng trong suốt thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Tăng cường công tác tuyên truyền, nâng cao nhận thức trong Đảng, hệ thống chính trị và toàn xã hội về vị trí, vai trò của sự nghiệp xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam. Mỗi cán bộ, đảng viên nêu cao vai trò gương mẫu, động viên tổ chức nhân dân thực hiện thắng lợi Nghị quyết.

Đổi mới phương thức lãnh đạo của Đảng theo hướng vừa bảo đảm để văn hóa, văn học - nghệ thuật, báo chí phát triển đúng định hướng chính trị, tư tưởng của Đảng, vừa bảo đảm quyền tự do, dân chủ cá nhân trong sáng tạo trên cơ sở phát huy tính tự giác cao với mục đích đúng đắn; khắc phục tình trạng buông lỏng sự lãnh đạo hoặc mất dân chủ, hạn chế tự do sáng tạo.

Phải coi trọng xây dựng văn hóa từ trong Đảng, trong bộ máy nhà nước, mà nội dung quan trọng là học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh. Văn hóa, đạo đức và lối sống lành mạnh phải được thể hiện trước hết trong mọi tổ chức đảng, nhà nước, đoàn thể, trong cán bộ, công chức, viên chức nhà nước, trong từng đảng viên, hội viên. Sự gương mẫu của mỗi cán bộ, đảng viên là yêu cầu quan trọng trong công tác lãnh đạo của Đảng.

2- Nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước về văn hóa

Tập trung đôi mới, nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước về văn hóa trong điều kiện phát triển kinh tế thị trường, hội nhập quốc tế và sự bùng nổ của công nghệ thông tin và truyền thông. Đẩy nhanh việc thể chế hóa, cụ thể hóa các quan điểm, đường lối của Đảng về văn hóa. Hoàn thiện hệ thống văn bản quy phạm pháp luật, cơ chế, chính sách về văn hóa, về quyền tác giả và các quyền liên quan, phù hợp với chuẩn mực quốc tế và thực tiễn Việt Nam.

Điều chỉnh và hoàn thiện cơ chế, chính sách phù hợp với tính đặc thù của văn hóa, nghệ thuật. Bổ sung chính sách kinh tế trong văn hóa, văn hóa trong kinh tế, xử lý hài hòa mối quan hệ giữa phát triển kinh tế và phát triển văn hóa; có chính sách văn hóa đặc thù đối với đồng bào dân tộc thiểu số.

Đẩy mạnh quá trình chuyển đổi cơ chế quản lý, tổ chức và hoạt động của các đơn vị sự nghiệp văn hóa, các hội nghề nghiệp trong lĩnh vực văn hóa theo hướng tụ chủ, tự chịu trách nhiệm theo quy định của pháp luật. Thúc đẩy cổ phần hóa các doanh nghiệp nhà nước hoạt động trong lĩnh vực văn hóa.

Tăng cường công tác thanh tra văn hóa, gắn với trách nhiệm cá nhân và tổ chức khi để xảy ra sai phạm. Phát huy vai trò giám sát, phản biện xã hội của các tổ chức xã hội, cộng đồng dân cư và công dân đối với việc tổ chức và quản lý hoạt động văn hóa.

Chủ động đấu tranh phòng, chống các biểu hiện suy thoái về tư tưởng, đạo đức "tự diễn biến", "tự chuyển hóa" trên lĩnh vực văn hóa. Ngăn chặn có hiệu quả tình trạng một bộ phận báo chí, xuất bản, văn hóa, văn nghệ hoạt động không đúng tôn chỉ, mục đích, sản phẩm lệch lạc, thị hiếu tầm thường.

3- Xây dựng đội ngũ cán bộ làm công tác văn hóa

Xây dựng chiến lược phát triển đội ngũ cán bộ văn hóa. Coi trọng quy hoạch, đào tạo, bồi dưỡng, bố trí cán bộ lãnh đạo, quản lý văn hóa, cán bộ làm công tác khoa học, chuyên gia đầu ngành, cán bộ ở cơ sở.

Quan tâm xây dựng các trường văn hóa, nghệ thuật, tạo chuyển biến cơ bản về chất lượng và quy mô đào tạo. Hình thành một số cơ sở đào tạo đại học, trên đại học trọng điểm, đạt chuẩn khu vực và quốc tế.

Đổi mới đào tạo, bồi dưỡng cán bộ văn hóa theo hướng hiện đại và hội nhập quốc tế. Tiếp tục gửi sinh viên, cán bộ đi đào tạo chuyên ngành văn hóa, nghệ thuật, thể thao ở các nước phát triển. Xây dựng đội ngũ trí thức văn nghệ sĩ trong các dân tộc thiết số, có chính sách khuyến khích họ trở về công tác tại địa phương. Chú trọng đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ giáo viên giảng dạy các chuyên ngành văn hóa.

Có chính sách phát hiện, bồi dưỡng, sử dụng, đãi ngộ, tôn vinh cán bộ trong lĩnh vực văn hóa, nghệ thuật, trọng dụng người có tài, có đức. Điều chỉnh chế độ tiền lương, trợ cấp đối với những người hoạt động trong các bộ môn nghệ thuật đặc thù.

4- Tăng cường nguồn lực cho lĩnh vực văn hóa

Mức đầu tư của Nhà nước cho văn hóa phải tương xứng với mức tăng trưởng kinh tế. Sử dụng hiệu quả, công khai, minh bạch nguồn đầu tư của Nhà nước, có trọng tâm, trọng điểm, ưu tiên các vùng miền núi, biên giới, hải đảo, vùng đồng bào dân tộc thiểu số và một số loại hình nghệ thuật truyền thống cần bảo tồn, phát huy.

Đẩy mạnh xã hội hóa nhằm huy động các nguồn đầu tư, tài trợ, hiến tặng cho phát triển văn hóa xây dựng con người.

Xây dựng cơ chế, chính sách ưu đãi về đất, tín dụng, thuế và phí đối với các cơ sở đào tạo và thiết chế văn hóa do khu vực tư nhân đầu tư, đặc biệt là ở vùng còn khó khăn. Khuyến khích hình thành các quỹ đào tạo, khuyến học, phát triển nhân tài, quảng bá văn học nghệ thuật, phát triển điện ảnh, hỗ trợ xuất bản...

Xây dựng một số công trình văn hóa trọng điểm. Các địa phương, các cơ quan, công sở, trường học, khu công nghiệp doanh nghiệp, khu dân cư... có thiết chế văn hóa phù hợp (thư viện, nhà văn hóa, công trình thể thao...).

Tăng cường đầu tư để đẩy mạnh nghiên cứu lý luận, tổng kết thực tiễn để nâng cao khả năng dự báo và định hướng phát triển văn hóa, xây dựng con người.

VI. VỀ TỔ CHỨC THỰC HIỆN

- Các cấp ủy, tổ chức đảng tổ chức việc học tập và triển khai thực hiện Nghị quyết Trung ương 9, xây dựng chương trình hành động thực hiện Nghị quyết.

- Đảng đoàn Quốc hội lãnh đạo sửa đổi, bổ sung ban hành mới hệ thống pháp luật về văn hóa, tạo cơ sở pháp lý cho việc thực hiện Nghị quyết và giám sát việc thực hiện.

- Ban cán sự đảng Chính phủ lãnh đạo việc sửa đổi, bổ sung, ban hành mới các văn bản dưới luật; chỉ đạo tốt việc thi hành pháp luật; thường xuyên theo dõi, kiểm tra việc thực hiện và kịp thời điều chỉnh các nhiệm vụ, giải pháp cụ thể phù hợp với yêu cầu thực tế; bảo đảm thực hiện có hiệu quả Nghị quyết.

- Ban Tuyên giáo Trung ương chủ trì, phối hợp các ban đảng, đảng đoàn, đảng ủy trực thuộc Trung ương tổ chức việc quán triệt, theo dõi, kiểm tra, đôn đốc, sơ kết, tổng kết và định kỳ báo cáo Ban Bí thư về kết quả thực hiện Nghị quyết.